سرمقاله
از ابتداي صنعت شترمرغ كه با وارادات پرندگان مولد رقم خورد، از يازده كشور مختلف كه هر يك داراي اقليم خاص خود هستند واردات پرنده به ايران صورت گرفته است. به عنوان مثال از كشورهاي اروپايي (همچون هلند و بلژيك)، آفريقايي (همچون آفريقاي جنوبي و زيمباوه)، آمريكاي شمالي(كانادا) و حتي كشورهاي آسيايي (تركيه و عربستان سعودي) پرنده وارد بازار ايران شده است و با فراز و نشيب‌هايي كه طي 15 سال گذشته صنعت شترمرغ پشت سر گذاشته سبب شد تا بخشي از اين پرندگان يا روانه كشتارگاه‌ها شوند و يا در سرتاسر نقاط ايران و در مزارع مختلف پخش شوند. اين عامل منجر به آميخته‌گري ژنتيكي شديدي شده است كه خواه ناخواه كيفيت جوجه را نيز تحت شعاع قرار داده است.
در ايران شرايط اقليمي گوناگون سبب شده تا در تمام طول سال جوجه توليد شود و روانه بازار گردد ولي عدم شناسايي دقيق نژادها با توجه به اقليم منطقه، عدم مديريت صحيح در بدو ورود اين پرنده به ايران، طراحي نامناسب تاسيسات بدون در نظر گرفتن شرايط اقليمي همگي موجبات بروز مشكلاتي گشته‌اند كه در توليد يك جوجه با كيفيت مناسب تاثير گذارند.
تعداد جوجه توليد شده به نسبت يك مولد شايد پارامتري باشد كه بتوان براي انتخاب مولدين مناسب مدنظر قرار داد ولي عوامل اصلي در تشخيص يك مولد خوب ماندگاري جوجه است كه بايد مدنظر قرار گيرد. مهمترين نكته تعداد پرنده پروار شده به نسبت يك مولد است كه كيفيت مولد و متعاقب آن كيفيت جوجه را تعيين مي‌كند.
علاوه بر موضوع ذكر شده در بالا، كيفيت يك جوجه به دو عامل اساسي يعني كيفيت تخم و محيط جوجه كشي نيز بستگي دارد كه در رشد و سلامت جوجه اهميت به سزايي دارند. توليد يك تخم با كيفيت، خود تحت تاثير پارامترهاي مختلفي از قبيل: سلامت مولد، نحوه پرورش و تغذيه مولد، شرايط اقليمي، رسيدگي‌هاي بهداشتي و درماني مولدين و تاسيسات و ... است.
از تخم‌هايي كه بهترين كيفيت را دارند و تحت شرايط مناسب جوجه كشي شده‌اند بهترين پرندگان به دست مي‌آيد. از مشخصات جوجه‌هايي كه درجه كيفي بالاتري دارند اين است كه هوشيارتر هستند و پرهاي درخشاني دارند و به سرعت روي پاهايشان مي نشينند، پوست اين گونه جوجه‌ها شل و آزاد نيست و هيچ علامتي از ادم را نشان نمي‌دهند.
انتخاب جوجه‌اي با درجه كيفي مناسب جهت پرورابندي و پرورش اهميت به سزايي در سود آوري يك مزرعه دارد. جوجه‌هايي كه درجه كيفي پائيني دارند براي پرواربندي مناسب نيستند. هر چند در حال حاضر جوجه‌هايي كه درجه كيفي پائيني هم دارند با ديگرجوجه‌ها نگهداري مي شوند كه البته با توجه بيشتر مي توان آن‌ها را به پايان دوره پروار رسانيد و حتي ممكن است از پرندگان خوب گله شوند.
در اين شماره از نشريه سعي شده است تا طرق مختلف پرورش جوجه در سرتاسر دنيا به صورت اجمالي عنوان گردد.
مقالات این شماره
1.پرورش جوجه شترمرغ در سنین اولیه ( تولد تا 3 ماهگی )
عملیات بعد از هچ
زمانی‌که جوجه‌ها از تخم خارج شدند خسته بوده و به یک استراحت کامل نیازمندند. به جوجه‌ها بایستی اجازه داد که فقط برای یک مدت کافی در هچر باقیمانده و خشک شوند بدون اینکه دهیدراته شوند. متوسط زمان نگهداری در هچر 8 تا 12 ساعت است. توجه داشته باشید افزایش رطوبت نسبی در هچر از دهیدراته شدن جوجه‌ها در حرارت بالای هچر جلوگیری نمی‌نماید. تنها کاهش دما می‌تواند از دهیدراته شدن جوجه‌ها جلوگیری کند.
جوجه‌ها را پس از خروج از هچر در زیر لامپ حرارتی (مادر مصنوعي) قرار دهيد. حرارت زیر چراغ در سطح پشت جوجه‌ها در حدود 32 درجه سانتیگراد تنظیم شود. دمای اتاق در حدود 25 درجه سانتیگراد کافی است. جوجه‌ها به مدت حداکثر یک روز استراحت و سپس به سالن پرورش جوجه منتقل می‌شوند. در این مدت جوجه‌ها نیاز به تغذیه ندارند. پس از انتقال جوجه‌ها به سالن پرورش و اتمام هچ، دستگاه هچر و اتاق و محل نگهداری جوجه‌ها کاملا شسته و ضدعفونی میگردند.
جوجههای با کیفیت از تخم‌هایی با کاهش وزن مطلوب ميانگين 15 درصد تولید می‌شوند. بدیهی است همه تخم‌ها با توجه به وزن تخم و عوامل مختلف ممکن است این کاهش وزن را نداشته و دامنه آن بین 10 تا 20 درصد متغیر باشد. کاهش وزن بیشتر از 20 درصد جوجههای دهیدراته را بدنبال دارد که این جوجه‌ها ضعیف و از رشد مناسی برخوردار نخواهند بود. کاهش وزن کمتر از 10 تا 12 درصد نیز در صورت هچ شدن، جوجههای آبدار را تولید می‌نماید که این جوجه‌ها معمولا بزرگتر و در نشستن و ایستادن ناتوان خواهند بود و اغلب پاهای گسترده (باز) دارند و کم تحرک و تنبل می‌باشند. معمولا چند روز طول می‌کشد تا این جوجه‌ها آب اضافی بدن خود را از دست بدهند و به وزن طبیعی باز گردند.
جوجههای سالم و با کیفیت هوشیار بوده و نسبت به محیط اطراف عکس العمل دارند. پرها درخشان و چشمها گرد و براق است. بدرستی بر روی پاها نشسته، بدون اینکه تعادل خود را از دست بدهد و پاها بهنگام نشستن در زیر بدن قرار می‌گیرد. بهنگام راه رفتن تعادل دارند و کنجکاو بوده و به هر چیزی نوک میزند. ناف کاملا خشک و فاقد بیرون زدگی است. وقتی جوجه را برمی‌دارید باید وزن داشته و سبک و پوک نباشد. جوجه با کیفیت بسرعت شروع به خوردن دان و آب نموده و مدفوع آنان شبیه خمیردندان و به رنگ سبز یشمی است.
همان‌طور که در نشریه قبل توضیح داده شد حتی الامکان سعی نمائید جوجه را در سنین اولیه و در جوجه کشی خریداری و به محل مزرعه خود حمل نمائید. مزایای این‌کار توضیح داده شد و مجدداً تاکید می‌شود برخلاف نظر عموم ، پرورش جوجه با رعایت مسائلی که توضیح داده خواهد شد آسانتر از سایر سنین خواهد بود، بشرطی که جوجه شما سالم بوده، بدرستی جوجه کشی شده باشد، از مزرعه‌اي مطمئن خریداری شده، و بخصوص مولدین از تغذیه مناسب برخوردار بوده باشند.
جوجه با پاهای باز(گسترده)
چنین جوجه‌هایی بعد از هچ شدن قادر به نشستن و ایستان بر روی پا نیستند و پاها در دوطرف بدن باز بوده و تلاش جوجه برای بلند شدن با ناکامی همراه است. معمولا جوجههای آبدار چنین وضعیتی دارند و دلایل دیگر می‌تواند لیز بودن سینی‌های هچری و یا عجله در کمک به هچ شدن جوجه‌ها توسط مسئول جوجه کشی باشد.
جوجه با پاهای گسترده
به منظور پیشگیری می‌توانید در کف سینی‌های هچری از حصیر پلاستیکی، چمن مصنوعی و کاغذ کارتن مخصوص جوجه‌کشی و ..... می‌توانید استفاده نمائید. استفاده از کش پهن (کش‌های نازک پای جوجه را اذیت می‌کند وگاهی بداخل پوست نفوذ می‌کند.) برای مهار پاها و قرار دادن پاها در وضعیت طبیعی می‌توان استفاده نمود. پس از چند روز پاها به حالت طبیعی باز گشته و می‌توانید کش را بردارید. توجه داشته باشید که انجام این‌کار در سنین اولیه باید به سرعت پس از مشاهده جوجههای مبتلا انجام شود. گذشت زمان امکان بهبودی را کاهش می‌دهد زیرا استخوان‌ها و مفاصل جوجه نرم بوده و سریعا به وضعیت غیر‌طبیعی تغییر شکل خواهند داد.
در صورتی‌که جوجه پس از مهار پاها توسط کش نتواند تعادل خود را حفظ نماید و به اطراف متمایل و واژگون می‌شود و یا بیش از حد برای بلند شدن تلاش نموده و ناکام می‌گردد، بهتر است جوجه را در یک جعبه کوچک مهار نموده بطوری‌که نتواند تقلا کند و به اطراف متمایل گردد.
پیچش ناخن(انگشت)
به‌هنگام هچ بعضی از جوجه‌ها دارای انگاشتان پیچیده در یک یا هر دو پا هستند. در این حالت جوجه بر روی قسمت جانبی انگشت خود راه می‌رود که می‌تواند این وضعیت تا سن بلوغ پرنده ادامه داشته باشد و مشکلاتی را در راه رفتن و تعادل پرنده ایجاد نماید. گاهی اوقات پس از گذشت چند هفته، پیچیدگی انگشت خود بخود درمان می‌گردد. توصیه می‌گردد در هفته اول اقدامی برای درمان انجام ندهید زیرا ممکن است پس از دست دادن آب انگشتان و تقویت تاندونهای پا در این مدت، انگشت به حالت طبیعی باز گردد ولی چنانچه پس از این مدت همچنان مشکل وجود داشته باشد بهتر است نسبت به درمان اقدام نمود. برای درمان از نوار چسب طبی که برای بانداژ بکار می‌رود استفاده می‌شود. بدین طریق که نوار چسپ را به عرض حدود 1 تا 2 سانتی متر بریده و در جهت خلاف پیچش انگشت اقدام به پیچش نوارچسپ می‌نمایند و سپس انگشت را در راستای طبیعی قرار داده و انتهای چسپ را به ساق پای جوجه پیچانده تا استقرار انگشت حفظ گردد. توجه داشته باشید که بیش از اندازه انگشت کشیده نشود زیرا ممکن است انگشت به جهت مخالف برگردد. پس از گذشت 24 ساعت موضع را کنترل نمائید و در صورت بهبود سریعا نوار چسپ را باز کنید. در غیر اینصورت به مدت 24 ساعت دیگر درمان را ادامه دهید. علت این مشکل می‌تواند عدم کاهش وزن مناسب جوجه و آبدار بودن پای جوجه، مشکلات تغذیه ای، کمبود ویتامین ربیوفلاوین و یا عدم تنظیم مناسب حرارت دستگاه جوجه کشی باشد.
مشخصات سالن پرورش جوجه(تولد تا 1 ماهگی)
در مزارع توام (گله مولد به همراه پرواربندی) نیاز است سالن پرورش جوجه تا یک ماهگی از سالن پرورش از یک تا 3 ماهگی جدا باشد. در اینصورت امکان کنترل و پیشگیری بیماری‌ها و نیز ایجاد شرایط گرمایش، تهویه و ... برای جوجه‌ها بهتر فراهم می‌گردد. در مزارع پرورشي پرواربندی یک سالن برای پرورش جوجه از تولد تا سن 3 ماهگی کافی است. چون در این مراکز فقط یک یا چند گروه جوجه وارد سالن شده و نگهداری می‌شوند ولی در مزارع پرورشي توام هفتگی این کار صورت می‌پذیرد.
سالن پرورش (تولد تا 1 ماهگی)
اندازه هر پن در این سالن پرورش حدودا 2 در 4 کافی است و فضای نگهداری برای 30 قطعه جوجه فراهم می‌گردد. توجه داشته باشید یک متر مربع فضا برای پرورش 4 قطعه جوجه کافی است و اگر قصد دارید پن‌ها را بزرگتر در نظر بگیرید ابعاد را طوری انتخاب نمائید که فضا برای پرورش حداکثر 50 قطعه جوجه شترمرغ با رعایت حداکثر 4 جوجه در هر مترمربع فراهم گردد. بیشتر از 50 قطعه جوجه در هر پن توصیه نمی‌گردد. هرچه تعداد جوجه‌ها در پن کمتر باشد امکان کنترل جوجه‌ها و شناسایی مشکلات بهتر فراهم می‌گردد و خطر گسترش بیماری‌ها نیز کمتر است. در مناطق سردسیر توصیه می‌شود فضای انتخابی برای هر پرنده کمی بیشتر در نظر گرفته شود، زیرا ممکن است بدلیل شرایط جوی، جوجه‌ها اجباراً مدت زمان بیشتری را در سالن سپری نمایند و شرایط برای انتقال جوجه‌ها در روز به گردشگاه ( فضای آزاد ) فراهم نگردد. در این مناطق بهتر است پن‌ها از طول بیشتری نسبت به عرض برخوردار باشند تا شرایط برای دویدن و گردش جوجه‌ها فراهم گردد.
کف سالن بتن انتخاب شود تا شرایط برای ضدعفونی و شعله گرفتن فراهم شود. ارتفاع جداکننده هر پن کوتاه و حداکثر 30 سانتی‌متر کافی است. این امر برای گردش و تهویه هوا بسیار حائز اهمیت بوده و برای جوجه نیز آرامش بیشتری را فراهم می‌نماید (خود را در حبس احساس نمی‌کند). از طرفی از نظر صرف هزینه نیز کمتر است. در یک طرف سالن، راهرو به عرض 5/1 تا 2 متر در نظر گرفته شود تا امکان دسترسی به هر پن بهتر فراهم گردد. در انتهای سالن یک اتاق برای نگهداری خوراک و یک اتاق نیز برای نگهداری تجهیزات در نظر بگیرید. حوضچه ضدعفونی در مدخل ورودی درب سالن فراموش نشود. سالن پرورش جوجه باید نورطبیعی کافی داشته باشد. پنجره‌ها برای تهویه طبیعی در ارتفاع یک متری قرار گیرند. حتماً برای پنجره‌ها توری مناسب به‌منظور جلوگیری از ورود حشرات در نظر گرفته شود. پنجره‌ها در دو طرف سالن قرار گیرند. بسته به ابعاد سالن در انتهای سالن یک یا دو فن تهویه (محاسبه شده بر اساس طول و عرض سالن و نیز تراکم حداکثر جوجه در سالن) با قدرت مناسب قرار گیرد. ارتفاع فن‌های تهویه از کف سالن یک متر در نظر گرفته شود. در صورت لزوم و در روز و یا شب‌های گرم تابستان می‌توانید پنجره ها را باز نموده و فن‌ها را روش نمائید تا اکسیژن و هوای تازه در اختیار جوجه‌ها قرار گیرد. در مناطق گرم یا در ماه‌های گرم تابستان می‌توانید جوجه‌ها را ساعات گرم روز به داخل منتقل نموده و با نصب چند کولر آبی در عرض ( در انتهای مخالف فن‌های تهویه) سالن را خنک نموده و از استرس گرمایی بکاهید. جوجه‌ها در استرس گرمایی کم اشتها شده و از رشد کمتری برخوردارند و شرایط برای بروز بیماری‌ها نیز فراهم می‌گردد. روش دیگر استفاده از سیستم کولینگ پد برای خنک کردن سالن است. بدین صورت که در یک انتهای سالن و در دوطرف، اتاقک‌های کوچک با دیوارهای آجری يا سیمانی با در نظر گرفتن سوراخ‌های متعدد برای ورود هوا احداث نموده و درون اتاقک یک دیواره با استفاده از پوشال ایجاد نمود. از طریق پمپ آب پوشالها خیس شده و با روشن نمودن فن‌های انتهای سالن و بستن سایر پنجره‌ها، محیطی خنک و مناسب را برای جوجه‌ها فراهم نمائید. این سیستم در مرغداری‌ها استفاده شده و در کاهش استرس گرمایی بسیار موثر است. ممکن است است در ابتدا برای شما هزینه‌ای را در بر داشته باشد ولی قطعاً در کوتاه مدت هزینه صورت گرفته جبران خواهد شد. همچنین می‌توانید طول سالن (بیرون سالن) را با حصیر یا برزنت مجهز نمائید و برای کاهش نفوذ گرما و اشعه خورشید از شیشه‌ها و پنجره‌ها در فصل تابستان از آن استفاده نمائید. در زمستان نیز برای جلوگیری از نفوذ سرما در شب موثر است.
نمونه سیستم کولینگ پد برای سرد کردن سالن در تابستان در مرغداری‌ها
سیستم گرمایش از کف برای سالن پرورش جوجه (تولد تا 1 ماهگی) بخصوص برای فصول سرد سال ضروری است. فقط داخل پن‌ها به این سیستم مجهز شود و حتی برای صرفه جوئی در هزینه‌ها می‌توانید قسمتی از پن را به این امر اختصاص دهید. سیستم گرمایش از کف محیطی مطلوب را برای جوجه‌ها فراهم نموده و مانع از سرد شدن ناحیه شکمی جوجه می‌گردد. سرد شدن ناحیه شکم جوجه باعث تاخیر در جذب کیسه زرده، اختلال در سیستم گوارشی و سلب آرامش جوجه می‌گردد. توجه داشته باشید که سیستم گرمایش از کف نباید بعنوان منبع حرارتی برای گرم کردن سالن در نظر گرفته شود. دیده شده که از این سیستم با هدف گرم نمودن سالن استفاده شده، کف سالن بیش از حد گرم شده و در نتیجه جوجه‌ها بیش از حد احساس گرما نموده که در این صورت جوجه دهیدراته شده و آرامش خود را از دست می‌دهد و از خوردن آب و خوراك دست می‌کشد. بتن کف فقط باید سرد نباشد و وقتی با دست کف سالن را لمس می‌کنید احساس سرما ننمائید. لذا نباید گرم و داغ باشد. بنابراین علاوه بر گرمایش از کف، باید منبع حرارتی مطمئن (هیتر یا فن جت) برای گرم نمودن سالن نیز در نظر بگیرید.
اگر امکان استفاده از سیستم گرمايش از کف برای شما میسر نیست، باید یک مانع بین بتن و شکم جوجه بعنوان عایق در نظر بگیرید. از حصیر پلاستیکی، خاک تمیز معمولی می‌توانید استفاده نمائید. می‌توانید یک خوابگاه در یک قسمت سالن در نظر گرفته و در هنگام شب جوجه‌ها را برای استراحت به داخل آن منتقل نمائید. کف خوابگاه با چوب یا کاه (قطعات بلند کاه) یا حصیر آهنی از بتن فاصله گرفته و بر روی آن حصیر پلاستیکی و یا موکت (بدون کرک و مو) و یا هر کف‌پوش مناسب دیگری قرار دهید. در بالای سر جوجه‌ها نیز لامپ حرارتی قرار گیرد. لامپ‌های حرارتی در هر پن، بسته به تعداد جوجه، یک یا چند عدد لازم است. برای کاهش نفوذ گرما و سرما توصیه می‌شود دیوارهای اصلی و سقف عایق‌بندی شوند. در صورت استفاده از مادر مصنوعی(لامپ حرارتی، بخاری، رادیاتور با آب گرم و ...) دمای سالن پرورش جوجه در حدود 25 درجه سانتیگراد نگهداری شود. ارتفاع مادر مصنوعی باید طوری تنظیم شود که در ارتفاع قد جوجه‌ها حدود 32 درجه سانتیگراد حرارت مهیا نماید. اگر مادر مصنوعی بیش از حد پایین باشد جوجه‌ها پراکنده شده و از منبع حرارتی فاصله می‌گیرند و اگر بیش از اندازه بالا باشد جوجه‌ها بر روی هم انباشته شده و امکان خفگی آنان وجود دارد.
آمادگی سالن پروش جوجه قبل از شروع جوجه کشی و هچ
در آغاز فصل و قبل از انتقال جوجه به سالن پرورش جوجه باید سالن کاملاً شسته، شعله داده و ضدعفونی شود. کلیه تجهیزات، آبخوری‌ها و دانخوری‌ها نیز باید شسته و ضدعفونی شوند. سپس وسایل گرمایش روشن شده و به‌مدت حداقل 12 تا 24 ساعت (بسته به دمای محیط) سالن گرم شود. از آنجائی‌که شروع تولید جوجه در اواخر زمستان و یا اوایل بهار می‌باشد، لذا تامین وسایل گرمایش و مادر مصنوعی ضروری است و در این خصوص غفلت ننمائید. جوجه‌ها بترتیب در پن‌ها قرار گرفته، بطوری‌که از سمتی که فن‌های تهویه سالن (انتهای سالن) قرار دارند پن‌ها پر شده و به سمت دیگر سالن ادامه یابد. در این صورت و با افزایش سن جوجه‌ها، جوجههای جدید الورود در محلی قرار خواهند گرفت که آلودگی کمتری وجود داشته و هوای سالم و تمیز ، ابتدا در اختیار آنان قرار خواهد گرفت و سپس جوجههای سنین بالاتر از آن استفاده نموده و نهایتاً هوای کثیف توسط فن‌ها کشیده شده و از سالن خارج می‌گردد. بدیهی است که با پر شدن ظرفیت سالن، جوجههای جدید الورود به پن‌های ابتدای سالن اضافه شده و جوجههای مسن تر به سمت انتهای سالن، جایی که فن های تهویه قرار دارد بتدریج منتقل می‌شوند.
جوجه‌ها بايد از روز اول به آب و غذا دسترسی داشته باشند. معمولاً چند روز طول می‌کشد تا جوجه به غذ ا و آب خوردن عادت کند. در این مدت از ذخایر کیسه زرده که حدوداً برای یک هفته کافی است استفاده می‌نماید. عدم تغذیه جوجه‌ها با هدف جذب سریع‌تر کیسه زرده کاملاً اشتباه و مردود می‌باشد و موجب می‌گردد سیستم ایمنی جوجه‌ها تضعیف شده و مقاومت آنان را در مقابل بیماری‌ها کاهش می‌دهد. بنابراین بلافاصله پس از انتقال جوجه‌ها به سالن پرورش بايد آب و خوراك در اختیار آنان قرار گیرد.
دانخوری و آبخوری به تعداد کافی در اختیار جوجه‌ها قرار گرفته و در مناطق مختلف پن قرار گیرند. از دانخوری بشقابی پلاستیکی مخصوص مرغ می‌توانید استفاده نمائید. دان تازه هر چند ساعت یکبار در اختیار جوجه‌ها قرار گیرد. دانخوری‌ها را طوری پر نمائید که پس از 2 تا 3 ساعت خالی شده و سپس دان جدید به دانخوری‌ها اضافه گردد. دان باقیمانده در دانخوری‌ها را دور ریخته و یا از آن در تغذیه پرندگان پرواری استفاده نمائید. بنابرای هرگز دان جدید به دان قدیمی اضافه نگردد بلکه دانخوری را کاملاً خالی و تمیز نموده و سپس دان جدید را جایگزین نمائید. دان تازه بو و عطر بیشتری داشته و جوجه‌ها را به غذا خوردن ترغیب می‌نماید. از طرفی انباشته شدن دان قدیمی در دانخوری‌ها و عدم جایگزینی کامل با دان جدید، امکان آلودگی وکپک زدگی دان را افزایش داده و زمینه ساز شیوع بیماری در جوجه‌ها می‌گردد. ضمناً به کارگر خود آموزش دهید که درب کیسه دانخوری را همیشه بسته نگه دارد تا امکان آلودگی دان در اثر تماس با محیط کمتر شده و از طرفی دان مصرفی عطر، بو و رطوبت خود را حفظ نماید. توجه به همین نکات ساده، موفقیت شما را در امر پرورش جوجه افزایش خواهد داد.
جوجه‌ها در شب نیاز به تغذیه ندارند و باید استراحت نمایند. لذا بهنگام شب و پس از تاریک شدن هوا، دانخوری و آبخوری‌ها جمع آوری، شسته و ضدعفونی می‌شوند. هرروز باید این‌کار صورت پذیرد. بهنگام شب نور سالن را کاهش دهید و یا می‌توانید فقط از روشنایی لامپ‌های حرارتی که بعنوان مادر مصنوعی بکار می‌روند استفاده نمائید.
فردای آن روز و به محض روشن شدن هوا، آب و غذا در اختیار جوجه‌ها قرار می‌گیرد. اين نكته را به خاطر داشته باشيد كه جوجه‌ها به کارگر عادت می‌کنند، لذا از تعویض متوالی کارگر خودداری نموده و یک نفر را مسئول پرورش جوجه‌ها انتخاب نمائید. کارگر همیشه با روپوش تمیز و یک‌رنگ به جوجه‌ها رسیدگی نماید. در اینصورت جوجه‌ها با دیدن او احساس آرامش می‌کنند و او را بعنوان والد خود می‌شناسند. پس از تغذیه کافی و در صورت مساعد بودن دما و شرایط محیطی، می‌توانید جوجه‌ها را برای استفاده از نور آفتاب و هوای تازه به گردشگاه هدایت نمائید. گردشگاه باید حتما سایبان داشته باشد و بهتر است آب و دان در زیر سایبان قرار گیرد. پس از انتقال جوجه‌ها به گردشگاه، کارگر می‌تواند با بستن درب‌های خروجی از این فرصت برای تمیز نمودن سالن استفاده نماید.
کارهای روزانه کارگر پس از خروج جوجه‌ها از سالن شامل:
- برداشتن حصیر های پلاستیکی (در صورت استفاده) و یا هر پوشش دیگری و انتقال آنان به خارج از سالن برای شستشو و ضدعفونی
- براداشتن فضولات با کاردک از بستر پن ها و خارج نمودن فضولات از سالن و دور از فضای سالن پرورش. این عمل ضمن کاهش میزان آمونیاک که مشکلات تنفسی را برای جوجه ایجاد می نماید، باعث خروج آلودگی و رطوبت از سالن پرورش نیز می‌گردد.
- جارو نمودن پن‌ها و راهروها و تمیز نمودن دیواره‌های جدا کننده پن‌ها در صورت آلودگی
- شعله دهی پن‌ها بمنظور کاهش آلودگی
اجرای روزانه این عملیات باعث کاهش آلودگی و در نتیجه کاهش تلفات می‌گردد. در صورت شعله‌دهی پن‌ها، نیاز به ضدعفونی با مواد ضدعفونی کننده محلول نمی‌باشد. استفاده از مواد ضدعفونی کننده محلول درآب به دلیل عدم امکان شستشوی روزانه کامل پن‌ها قبل از محلول پاشی، معمولاً کم اثر بوده و از طرفی با ایجاد رطوبت در سالن پرورش، امکان شیوع آلودگی‌های قارچی را افزایش می‌دهد. لذا توصیه می‌گردد از روش شعله‌دهی استفاده نمائید. ضمناً شعله‌دهی باید به‌درستی صورت پذیرفته و شعله به اندازه کافی حرارت داشته باشد.
پس از اجرای عملیات فوق، حصیرهای پلاستیکی یا پوشش های دیگر مجدداً به پن‌ها انتقال می‌یابند. به‌هنگام ظهر و در صورت گرم بودن هوا، جوجه‌ها می‌توانند چند ساعتی را در داخل سالن سپری نمایند و از وسایل تهویه و خنک کننده، بسته به گرمای محیط، می‌توانید برای کاهش استرس گرمایی جوجه‌ها استفاده نمائید. در صورت مناسب بودن هوای محیط، بهتر است جوجه‌ها تا قبل از تاریک شدن هوا در گردشگاه به سر ببرند. در این صورت سالن پرورش کمتر در معرض آلودگی قرار می‌گیرد.
طول گردشگاه 10 تا 15 متر در نظر بگیرید و کف آن را بتن نمائید. هر روز نیز پس از انتقال جوجه‌ها به داخل سالن پرورش، گردشگاه را جارو نموده و هر هفته یکبار ضدعفونی نمائید. ایجاد سایبان در گردشگاه ضروری است.
بدیهی است طراحی‌های فراوانی براساس ظرفیت تولیدی مزرعه، در نظر گرفتن شرایط اقتصادی سرمایه گذار و شرایط آب و هوایی منطقه امکان پذیر است و طرح فوق نمونه‌ای از طرحهای اصولی برای ایجاد سالن پرورش جوجه می‌باشد.
پرورش جوجه از یک ماهگی تا سه ماهگی
با بزرگتر شدن جوجه و رسیدن به سن یک ماهگی، نیاز به فضای بیشتری داشته و از طرفی مدفوع و ادرار جوجه‌ها افزایش یافته و به‌منظور رعایت مسائل بهداشتی بهتراست به سالن دیگری منتقل گردند. همان‌طور که قبلاً توضیح داده شد در مزارع توام (پرورش مولدین + پرواربندی) تفکیک سالن پرورش جوجه تا یک ماهگی، از سالن پرورش از یک ماهگی تا سه ماهگی امر ضروری است. ولی در مراکز پرواربندی تفکیک این دو سالن ضروری نیست و جوجه‌ها می‌توانند از ابتدای پرورش در یک سالن واحد قرار بگیرند.
بنابراین مشخصات این سالن برای پرواربندان، به‌منظور پرورش جوجه از سن تولد تا سه ماهگی است و برای پرورش دهندگان مولد، می‌تواند با هدف پرورش جوجه از سن یک ماهگی تا سه ماهگی مورد استفاده قرار بگیرد.
قبل از انتقال جوجه‌ها به این سالن، کلیه اقدامات بهداشتی که در مورد سالن 1 (تولد تا یک ماهگی) توضیح داده شد در مورد این سالن نیز باید انجام گیرد.
مشخصات فنی و بهداشتی این سالن مانند سالن 1 (تولد تا سه ماهگی) است. نکات زیر در تاسیس این سالن باید مد نظرقرار گیرد.
- فضای لازم برای هر جوجه در داخل سالن یک متر مربع در نظر گرفته شود.
- ارتفاع دیوارهای جداکننده در حدود 80 سانتی متر در نظر گرفته شود. استفاده از نرده های آهنی بعنوان جداکننده دارای معایب و مزایایی می‌باشد که در مجموع بهتر است استفاده گردد. زیرا امکان تهویه بهتری را در سالن بهنگام استفاده از تجهیزات تهویه فراهم می‌نماید. در اینصورت می‌توانید ارتفاع نرده‌ها را در حدود یک متر یا بیشتر انتخاب نمائید. برای حصول نتیجه بهتر می‌توانید تا ارتفاع 20 تا 30 سانتی متر از کف، از آجر یا بلوک بعنوان دیوار استفاده نموده و سپس بر روی آن نرده قرار دهید. کف سالن نیز بتن ریزی شود.
- سالن مجهز به سیستم تهویه و منبع حرارتی گردد. استفاده از حرارت زیرزمینی الزامی نیست.
- سالن دارای اتاق تجهیزات، انبار دان، اتاق تاسیسات و سرویس بهداشتی باشد.
- سالن می‌تواند یک طرفه و یا دو طرفه احداث شده و به گردشگاه نیز که برای پرورش در این سنین کاملا ضروری است دسترسی داشته باشند.
- در گردشگاه اجرای سایبان کاملا ضروری بوده و بهتر است در انتهای گردشگاه قرار گیرد. کف گردشگاه می‌تواند خاک معمولی باشد. البته عقاید در این خصوص متفاوت بوده و بر اساس شرایط آب و هوایی و مسائل بهداشتی، بستر مناسب انتخاب می‌گردد.
- با توجه به افزایش سن و سایز جوجه‌ها، بهتر است از دانخوری و آبخوری ناودانی برای تغذیه استفاده گردد. دانخوری و آبخوری نیز باید در زیر سایبان قرار گرفته و مرتباً تمیز و ضدعفونی شوند. روش خوراك‌دهی نیز هر 2 تا 3 ساعت یکبار می‌باشد و باید مسائلی که قبلاً در خصوص نحوه خوراك‌دهی شرح داده شد نیز رعایت گردد.
- توجه داشته باشید که تجمع آب در اطراف آبخوری‌ها می‌تواند منشا شیوع بیماری‌ها علی الخصوص در فصل تابستان باشد. بخصوص اگر بستر اطراف آبخوری از خاک استفاده شده باشد. جوجه به خاک خیس نوک زده و از آن تغذیه می‌نمایند که می‌تواند موجب شیوع بیماری‌های عفونی و گوارشی گردد. بنابراین آبخوری‌ها طوری طراحی شوند که کمترین دورریز آب را داشته باشند و حتی بهتر است تا شعاع یک متری آبخوری از بتن استفاده شده و شیب طوری باشد که دورریز آب به خارج از گردشگاه منتقل شود. دانخوری از آبخوری فاصله داشته و در جهت مخالف آبخوری قرار گیرد. در اینصورت دان با آب کمتر مخلوط شده و امکان شیوع بیماری کمتر می‌گردد.
- جوجه‌ها با سن بیشتر از یک‌ماهگی، بیشتر اوقات را در داخل گردشگاه بسر می‌برند. فقط شب‌ها در صورت سرد بودن هوا به داخل سالن منتقل می‌شوند. در غیر اینصورت حتی شب‌ها را هم می‌توانند در داخل گردشگاه باقی بمانند. در روزهای گرم تابستان نیز ممکن است مجبور باشیم جوجه‌ها را به داخل سالن منتقل نموده و از وسایل تهویه و خنک کننده برای کاهش استرس استفاده گردد. این سالن (قسمت مسقف) بیشتر در اوایل بهار و در طول پاییز و زمستان کاربرد دارد. در فصل تابستان حتی می‌توان از پن های پرواربندی( سه ماهگی به بالا) برای پرورش جوجه در سنین بالای یک ماه استفاده نمود. بنابراین شرایط آب و هوایی در تصمیم گیری برای مدیریت امکانات و پرورش جوجه‌ها بسیار موثر می‌باشد.
- فضای لازم برای هر جوجه در گردشگاه را حدود 5 تا 10 متر مربع در نظر بگیرید. البته هرچه فضای بیشتری در اختیار پرندگان قرار گیرد بهتر است. جوجه‌ها در گروه‌های 50 تایی و حداکثر 100 تایی بر اساس حجم بدن دسته بندی شوند. مدیریت گروه‌های کوچک‌تر بهتر بوده و امکان شیوع بیماری کمتر است و از طرفی کنترل جوجه‌ها با دقت بیشتری صورت می‌پذیرد. استرس در گروه‌های کوچک‌تر کمتر بوده و جوجه‌ها از رشد بهتری برخوردارند.
- جوجه‌ها بر اساس سایز بدن دسته بندی شده و در گروه‌های مجزا قرار گیرند. در اینصورت عملکرد بهبود می‌یابد. قرار گرفتن جوجههای کوچک در کنار جوجههای بزرگ در یک گروه، باعث ایجاد استرس در جوجههای کوچک شده و از رشد کمتری برخوردار میگردند.
- کارگر مخصوص برای پرورش این دوره در نظر بگیرید. کارگر باید همیشه در میان جوجه‌ها بوده و به آنان رسیدگی نماید و مشکلات را گزارش نماید.
- مصرف غذا می‌تواند بعنوان یک اهرم مدیریتی برای پرورش دهنده مورد استفاده قرار گیرد. کارگر باید به مقدار مصرف غذای جوجه‌ها اشراف داشته باشد و به محض کاهش مصرف خوراک، موضوع را گزارش نماید تا علت پیگیری گردد. هرگونه استرس و یا تغییر و بروز بیماری منجر به کاهش مصرف خوراک می‌گردد که خود یک زنگ خطر بوده و باید سریعاً علت پیگیری و مرتفع شود. مصرف خوراک باید هر روز نسبت به روزهای قبل اندکی با افزایش همراه باشد. توزین جوجه‌ها نیز می‌تواند شما را از عملکرد جیره و مشکلات گله آگاه نماید. بنابراین در مدت زمان مشخص، جوجه‌ها را توزین نموده و منحنی رشد را کنترل نمائید. اگر جوجه‌ها رشد کافی ندارند و یا کاهش وزن داشتند سریعاً مشکل را ردیابی و اقدامات پیشگیرانه را انجام دهید.
تغذیه جوجه‌ها
جوجه‌ها در سنین اولیه از رشد بالایی برخوردارند و باید از این قابلیت آنان استفاده نمود. جوجه‌ها می‌توانند از غذای آردی و یا پلت(کرامبل) استفاده نمایند. این جیره شامل انرژی بالا به‌همراه پروتئین بین 19 تا 22 درصد می‌باشد که انتخاب پروتئین مناسب جهت تغذیه می‌تواند بر اساس فصل و شرایط پرورش صورت پذیرد. جوجه در سنین اولیه قادر به هضم فیبر ( مواد علوفه‌ای) بطور کامل نبوده ولی بتدریج و با افزایش سن، دستگاه گوارش آنان تکامل یافته و قابلیت استفاده از مواد علوفه‌ای و هضم فیبر افزایش می‌یابد. بنابراین در سنین اولیه توصیه شده که غذا از فیبر بالایی برخوردار نباشد و در حدود 5 تا 6 درصد توصیه می‌گردد. استفاده از فیبر بالا در جیره منجر به انباشتگی مواد فیبری در پیش معده و سنگدان می‌گردد که مرگ جوجه را بدنبال دارد.
مکمل‌های معدنی و و یتامینه نیز نقش مهمی را در تغذیه اعمال می‌نمایند و قطعاً باید در جیره بر اساس توصیه کارخانه سازنده مورد استفاده قرار گیرند. با توجه به رشد سریع جوجه و تکامل استخوان‌ها، لازم است کلسیم و فسفر به اندازه کافی در جیره در نظر گرفته شود. استخوان‌ها باید استحکام کافی را داشته باشند تا بتوانند وزن سنگین و رشد سریع جوجه را تحمل نمایند. در غیر اینصورت منجر به مشکلات و ناهنجاری در ناحیه پا شده و جوجه نمی‌تواند حرکت نماید و در نهایت از گله حذف می‌گردد.
یادآوری می‌گردد که هرماده مغذي باید به اندازه در جیره دیده شود و استفاده بیش از نیاز جوجه از یک ماده مغذي باعث اثرات منفی در تغدیه می‌گردد. برای مثال کلسیم اضافی در جیره و استفاده بیشتر از حد نیاز منجر به اختلال در جذب فسفر شده و ممکن است مشکلات استخوانی را افزایش داده و اثر منفی بر جذب سایر مواد مغذی داشته باشد.
جوجه‌ها تا سن 8 هفتگی از جیره پیش آغازین استفاده می‌نمایند. درشرایط ایده‌آل یک جوجه با وزن 850 گرم در ابتدای تولد، به وزن 15 تا 18 کیلوگرم در سن 8 هفتگی می‌رسد. بدیهی است همه جوجه‌ها از رشد یکسانی برخوردار نیستند و همیشه در گله درصدی از جوجه‌ها نسبت به سایرین رشد سریعی داشته و برعکس تعدادی از رشد کمی برخوردارند. تفاوت رشد در جوجههای یک گله می‌تواند ناشی از ژنتیک گله مادر، تغدیه مولدین، شرایط جوجه کشی و ... باشد.
در سن 8 هفتگی و در صورت رشد مناسب جوجه‌ها باید جیره پیش آغازین را به جیره آغازین (2 تا 4 ماهگی) تغییر دهید. جوجه‌هایی که از رشد کافی برخوردار نبوده‌اند بهتر است در گله باقی مانده و از جیره پیش آغازین استفاده نموده تا به وزن و جثه مناسب برسند. جوجه‌هایی که به وزن 15 تا 18 کیلو گرم رسیده‌اند از گله جدا شده و بتدریج طی مدت 2 هفته به جیره آغازین عادت داده می‌شوند. بدین صورت که غذای جدید با درصد بسیار پایین به جیره قدیمی اضافه شده و هر روز درصد غذای جدید افزایش یافته و طی مدت 2 هفته بطور کامل جایگزین می‌گردد. جوجه‌ها در این سن می‌توانند مواد فیبری بیشتری را هضم نمایند، لذا افزایش درصد مواد علوفه‌ای مانند یونجه و سبوس گندم در جیره الزامی است. اندازه اقلام تشکیل دهنده خوراک خصوصاً مواد علوفه‌ای نیز باید افزایش یابد و از حالت آردی خارج گردد. در این سنین فیبر جیره تا 10 درصد می‌تواند افزایش یابد. میزان پروتئین خوراک بین 18 تا 20 درصد توصیه شده است.
درشرایط ایده‌آال، جوجه‌ها درپایان سن 4 ماهگی به وزنی معادل 45 تا 48 کیلوگرم می‌رسند و مصرف خوراک آنان تا این سن حدود 80 تا 90 کیلو گرم است. از سن 2 ماهگی تا 4 ماهگی مصرف خوراک حدودا 55 تا 60 کیلو گرم است. توصیه شده از پلت در این دوران استفاده گردد تا مواد مغذي بطور یکنواخت به جوجه رسیده و با کمبود مواجه نگردند. استفاده از سنگریزه در غذا برای بهبود هضم ضروری است. می‌توان سنگریزه را در اندازه مناسب (نصف اندازه ناخن انگشت پا) به داخل پن‌ها پاشید یا به خوراک اضافه نمود.
ظاهر و بوی خوراك نقش مهمی را در تحریک جوجه برای مصرف خوراک دارد. بدین منظور می‌توانید از مواد افزودنی گیاهی که در بازار وجود دارد برای معطر نمودن خوراک بخصوص بهنگام استرس گرمایی که کاهش مصرف خوراک را بدنبال دارد استفاده نمائید. خوراک در کیسه‌های در بسته نگهداری شود تا رطوبت مناسب و بوی خود را حفظ نماید.
آب تازه و خنک باید همیشه در اختیار پرندگان قرار گیرد. کاهش مصرف آب، کاهش مصرف خوراک را بدنبال خواهد داشت. رقابت در مصرف آب بین جوجه‌ها باعث ایجاد استرس در جوجه شده و مشکلات بعدی را به‌دنبال خواهد داشت. مصرف آب معمولاً 2 تا 3 برابر مصرف خوراک می‌باشد. از این پارامتر می‌توانید برای کنترل مصرف آب در جوجه‌ها استفاده نمائید. در شرایط استرس‌زا، جوجه‌ها ممکن است، آب بیشتری از حد نرمال مصرف نمایند که در این صورت شاید لازم باشد مصرف آب را کنترل نمائید. دمای هوا نیز در مصرف آب تاثیرگذار است. در بعد‌ازظهر و چند ساعت قبل از انتقال جوجه‌ها به داخل سالن می‌توانید آبخوری‌ها را جمع نمایید. در این صورت پس از انتقال جوجه‌ها به داخل سالن، بستر جوجه‌ها کمتر خیس شده و شرایط برای استراحت بهتر جوجه‌ها مهیا می‌گردد.
آب خیلی گرم و خیلی سرد نیز برای جوجه‌ها مناسب نبوده و مصرف آب را کاهش می‌دهد. مصرف آب خیلی گرم و خیلی سرد توسط جوجه می‌تواند باعث مشکلات گوارشی گردد. درجه حرارت آب باید در حدود 15 تا 20 درجه سانتیگراد نگهداری شود. بنابراین در زمستان لازم است آب گرم شده و در تابستان شاید به منظور جلوگیری از کاهش اشتهای جوجه‌ها نیاز شود آب را به نحوی سرد نمائیم تا مصرف خوراک کاهش نیابد.
آب یکی از منابعی است که می‌تواند منشا آلودگی و بیماری‌ها باشد. بنابراین از تمیز بودن و کیفیت آب مصرفی مطمئن شوید. زیر و اطراف آبخوری‌ها محل مناسب برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها می‌باشد. لذا به این موضوع توجه داشته باشید و مرتباً این مناطق را خشک و ضدعفونی نمائید. ضمناً ظروف آبخوری و دانخوری را در محل‌هایی قرار دهید که جوجه کمترین برخورد فیزیکی بخصوص هنگام دویدن با آن داشته و موجب جراحت جوجه‌ها نگردند.
مدیریت مزرعه باید در مدت پرورش، شرایط آرام و ایده‌آل را برای جوجه‌ها فراهم نماید. زیرا این دوران از حساسیت خاصی برخوردار است. پیشگیری را راز موفقیت خود در پرورش جوجه قرار دهید و کلیه مسائل فنی و بهداشتی را رعایت نمائید. جوجه مریض شانس بسیار کمی برای بهبودی دارد. هرگونه جابجایی بی‌مورد، تغییر ناگهانی هوا، حضور ملاقات کنندگان و حیواناتي مانند سگ، تغییرات در فرمول جیره، تغییر مواد مصرفی در جیره و تغییر شکل و عطر و بو و طعم جیره، تغییر منابع آب و مزه آب، تغییر کارگران مسئول، افزایش تراکم پرورش جوجه‌ها، صداهای ناهنجار محیط می‌تواند در جوجه ایجاد استرس نموده و موجب کاهش مصرف خوراک و بروز بیماری‌ها گردد. هرچند بعضی از عوامل غیر قابل کنترل می‌باشند، ولی سعی نمائید عوامل استرس زا را به حداقل کاهش دهید.
نگهداری مناسب درجه حرارت محیط بخصوص در شب‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. در 3 هفته اول درجه حرارت در حدود 25 درجه سانتیگراد مناسب می‌باشد. این حرارت بتدریج می‌تواند هفته‌ای یک درجه سانتیگراد کاهش یافته و به 20 درجه سانتیگراد برسد. بهترین دما برای پرورش جوجه تا سن 3 ماهگی در حدود 20 درجه سانتیگراد است. یکی از دلایلی که جوجه‌ها در اوایل فصل بهار از رشد بهتری برخوردارند، مناسب بودن درجه حرارت محیط در این ایام است. با گذشت فصل بهار و رسیدن به ماه‌های گرم تابستان مشکلات پرورش جوجه بیشتر شده و از رشد کمتری برخوردار می‌شوند. بنابراین سعی نمائید جوجه‌ها را تا سن 3 ماهگی در درجه حرارت حدود 20 درجه سانتیگراد پرورش دهید. استفاده از سایبان، روش‌های سرد نمودن محیط مانند استفاده از مه پاش، استفاده از امکانات سالن پرورش بهنگام استرس گرمایی در ساعات گرم روز با استفاده از تهویه سالن و وسایل خنک کننده و روش‌های معمول خنک نمودن سالن که توضیح داده شد (سیستم کولینگ پد که در مرغداری‌ها استفاده می‌شود) می‌تواند مشکلات شما در امر پرورش جوجه کاهش دهد.
گرم نمودن بیش از حد سالن برای جوجه‌ها خطرناک است. بعضی از پرورش دهندگان بدلیل وسواس و نگرانی بی مورد در خصوص امکان مریض شدن جوجه‌ها، سالن و یا محل نگهداری جوجه را بیش از حد گرم می‌نمایند که نتایج معکوس بهمراه دارد. در این حالت جوجه آرامش خود را از دست می‌دهد و مصرف آب و دان کاهش یافته و جوجه دهیدراته و مریض می‌گردد. بنابراین بهترین دما برای جوجههای جوان در سالن پرورش 25 درجه سانتیگراد و برای جوجههای بالای 2 ماه 20 درجه سانتیگراد است. حرارت بستر 25 درجه سانتیگراد و حرارت زیر لامپ‌های حرارتی (بسته به سن جوجه) در جوجههای جوان 30 درجه سانتیگراد می‌باشد. درجه حرارت لامپ‌های حرارتی بتدریج کاهش یافته و در سن حدود یک ماهگی می‌تواند حذف گردد.
دریک ماه اول پرورش فضای زیاد در اختیار جوجه‌ها قرار نگیرد. این امر باعث پراکندگی جوجه، کاهش مصرف خوراک و آب و ایجاد استرس بی‌مورد در جوجه‌ها می‌گردد. بنابراین در داخل سالن برای هر چهار جوجه یک مترمربع و در گردشگاه برای هر 2 جوجه یک مترمربع فضا کافی است. بعد از سن یک ماهگی نیاز به فضا بیشتر شده و کمبود فضا می‌تواند در جوجه‌ها ایجاد استرس نماید.
بسیاری از مشکلات پرورش جوجه تا 3 ماهگی مربوط به تغذیه گله مولدین می‌باشد. بنابراین اگر مولدین از تغذیه مناسبی برخوردار نباشند کلیه تلاش‌های شما در امر پرورش جوجه به هدر خواهد رفت. کیفیت جوجه از اهمیت خاصی برخوردار است و موفقیت شما را تضمین می‌نماید. بنابراین جوجه خود را از مزارع مطمئن خریداری نمائید.
عفونت کیسه زرده
کیسه زرده منبع غذایی در ناحیه شکمی جوجه است که در هفته اول زندگی، جوجه از آن بعنوان منبع غذایی استفاده می نماید و بتدریج با مصرف آن توسط جوجه تحلیل می‌رود. این منبع غذایی می‌تواند توسط باکتری‌ها آلوده گردد که منجر به عفونت کیسه زرده شده و مرگ جوجه را به همراه دارد. عفونت کیسه زرده قابل درمان نیست و لذا باید از بروز آن پیشگیری نمود. بهداشت تخم و ضدعفونی تخم‌ها و رعایت بهداشت در دستگاه‌های جوجه‌کشی، می‌تواند از بروز این بیماری جلوگیری نماید.توجه داشته باشید که اگر تخم ها قبل و یا طی دوران جوجه‌کشی آلوده شوند و کیسه زرده عفونی باشد، جوجه در حین پرورش تلف خواهد شد.
بدیهی است عفونت کیسه زرده در طی دوران پرورش، بخصوص در هفته اول زندگی می‌تواند جوجه را درگیر نماید و منجر به تلفات گردد. برای جذب سریع کیسه زرده و جلوگیری از عفونت رعایت نکات زیر ضروری است:
- بهنگام هچ و در روزهای اولیه پرورش، محل بند ناف جوجه را هرروز با محلول ید و یا اسپری (کلرامفنیکل)ضدعفونی نمائید. بند ناف می‌تواند محل نفوذ آلودگی به کیسه زرده باشد.
- بلافاصله آب و غذا در اختیار جوجه‌ها قرار دهید. مصرف خوراک باعث فعالیت دستگاه گوارش شده و جذب کیسه زرده را تسریع می بخشد. بعضی از پرورش دهندگان در چند روز اول به جوجه‌ها گرسنگی می‌دهند که این کار اشتباه است.
- دمای مناسب را برای پرورش جوجه‌ها مهیا نمائید. سطح شکمی جوجه‌ها هرگز نباید سرد شده و یا بر روی بستر سرد قرار گیرند. سرما و گرما می‌تواند موجب استرس جوجه‌ها بخصوص بهنگام شب که جوجه‌ها نیاز به استراحت دارند شده و امکان تاخیر در جذب کیسه زرده را فراهم نمایند.
- رعایت بهداشت محیط و بستر الزامی است. به جوجه‌ها اجازه دویدن و حرکت دهید. مصرف انرژی بیشتر جوجه‌ها ، سرعت جذب کیسه زرده را افزایش می‌دهد. دیده شده بعضی پرورش دهندگان تا چند روز جوجه‌ها را در اتاق هچری و در زیر لامپ حرارتی نگه داشته و جوجه‌ها هیچ تحرکی نداشته و به استراحت می‌پردازند. این جوجه‌ها مستعد بروز عفونت کیسه زرده هستند.
- علائم عفونت کیسه زرده کم وزنی جوجه (جوجه پوک)، عدم تحرک، کم اشتهایی، عدم تعادل و کزکردن می‌باشد که این جوجه‌ها باید بلافاصله از گله جدا شده و معدوم گردند. توجه داشته باشید که جوجه ضعیف می‌تواند ناقل آلودگی به سایر جوجههای گله باشد و باید بلافاصله شناسایی و جداگانه تحت درمان قرار گرفته و پرورش یابد (حتی مجدداً به گله برگردانده نشوند). در صنعت مرغداری جوجههای ضعیف (درجه 2 و3 ) در جوجه‌کشی از جوجههای درجه 1 تفکیک و معدوم میگردند. این عمل در جوجه‌کشی شترمرغ به دلیل گرانی جوجه انجام نمی‌گیرد و همه جوجه‌ها با هم پرورش می‌یابند که مشکلات بعدی را به همراه خواهد داشت. حداقل کاری که می‌توانید انجام دهید این است که جوجههای درجه 1 را بصورت مجزا و در پن‌های جداگانه پرورش دهید .
انباشتگی
یکی از مشکلات اساسی در پرورش جوجه تا سن 3 ماهگی، انباشتگی ناشی از بلع اشیا و یا مواد بستری در پیش معده و سنگدان می‌باشد. دیده شده جوجه‌ها در محیط‌هایی پرورش یافته‌اند که مملو از خاشاک و اشیا مختلف بوده است و جوجه‌ها هیچ تمایلی به بلعیدن آنان نداشته‌اند، اما به یک‌باره شروع به خوردن اشیا و خاشاک و مواد بستری نموده و با انباشتگی این مواد در دستگاه گوارش تلف شده‌اند. استرس عامل اصلی بروز این رفتارهای غیرعادی در جوجههای شترمرغ است. این استرس می‌تواند ناشی از تراکم، جابجایی، شرایط محیطی و حتی شروع شیوع بیماری باشد. از آنجائی‌که عوامل استرس ممکن است غیر قابل کنترل باشند لذا باید تلاش نمود محیط پرورش جوجه تا سن 3 ماهگی عاری از اشیا و چوب، پلاستیک، خاشاک و هرچیز قابل بلع باشد. بستر پرورش نیز می‌تواند عامل انباشتگی گردد. از بستر شن و ماسه استفاده ننمائید، زیرا به راحتی توسط پرنده بلعیده شده و موجب انباشتگی در دستگاه گوارش می‌گردد. بهترین بستر در سنین بالای یک ماهگی جوجه‌ها، خاک معمولی است که باید روزانه توسط کارگر بازرسی و تمیز گردد. سایر بسترها شامل بتن، آجرفرش، شفته آهک و..... بسته به شرایط انتخاب میگردند.
بیماری‌های گوارشی
باکتری‌ها عامل اصلی بروز بیماری‌های دستگاه گوارش هستند. گفته شده 80 درصد تلفات جوجههای شترمرغ مربوط به مشکلات دستگاه گوارش می‌باشد.
شکل‌گیری فلور میکروبی دستگاه گوارش در ابتدای تولد جوجه‌ها بتدریج آغاز می‌گردد. با استفاده از فلور میکروبی دستگاه گوارش که متشکل از یک‌سری باکتریهای مفید می‌باشند امکان تجزیه و هضم مواد فیبری برای پرنده مهیا می‌گردد. جوجههای تازه هچ شده بدلیل عدم شکل گیری کامل فلور میکروبی هنوز نمی‌توانند بخوبی مواد فببری را هضم نمایند، لذا در ترکیب جیره باید به میزان حداقل در نظر گرفته شوند.
جوجههای جوان در حيات وحش باکتریهای دستگاه گوارش خود را از طریق والدین و حتی از مدفوع آنان دریافت می‌نمایند. در پرورش مصنوعی جوجه‌ها که معمولا در یک محیط ایزوله انجام می‌گیرد امکان شکل‌گیری فلور میکروبی ممکن است با تاخیر بیشتری صورت پذیرد که می‌تواند منجر به کاهش ایمنی جوجه‌ها در مقابل باکتریهای مضر و نیز کاهش ضریب هضم خوراك گردد.
بعضی از پرورش‌دهندگان برای سرعت بخشیدن به شکل‌گیری فلور میکروبی و کاهش اثر باکتریهای بیماریزا که منجر به مشکلات روده‌ای و گوارشی در جوجه‌ها می‌گردد از روش‌های زیر استفاده می‌نمایند که هریک بنوبه خود می‌تواند در پرورش جوجه‌ها مورد استفاده قرار گیرد:
- استفاده از پروبیوتیک‌ها که در بازار وجود دارند و شکلی از باکتریهای زنده و مرده بصورت متراکم هستند که به جیره غذایی در اوایل دوره پرورش اضافه می‌گردد و در تنظیم و سرعت بخشیدن در تشکیل فلور میکروبی دستگاه گوارش موثر است. بدیهی است پروبیوتیک‌های موجود در بازار، اختصاصی برای شترمرغ نبوده و بیشتر برای استفاده در مرغداری‌هاست و ممکن است اثر بخشی لازم را برای شترمرغ نداشته باشند. بهنگام استفاده از آنتی بیوتیک‌ها حتما پروبیوتیک‌ها را از جیره حذف نمائید زیرا اثر بخشی آنتی بیوتیک‌ها را کاهش می‌دهند و بجای عوامل بیماری مورد هجوم آنتی بیوتیک‌ها قرار می‌گیرند.
- استفاده از مواد اسیدی مانند اسید سیتریک، اسید لاکتیک، سرکه و یا افزودنی‌های اسیدی تجاری دیگر که در بازار موجود بوده و می‌تواند در کاهش و تنظيم pH دستگاه گوارش نقش داشته باشد و محیط را برای شکل گیری فلور میکروبی مناسب مهیا نمایند.
- افزودن ماست به غذای مصرفی در هفته های اول زندگی جوجه‌ها که راه سهل و آسانتر بوده و مورد استفاده بعضی از پرورش دهندگان می‌باشد. همچنین استفاده از کشک به میزان 3 کیلوگرم درتن به‌هنگام ساخت خوراک می‌تواند از دیگر راه‌های موثر و ساده برای کنترل فلور و اسیدیته دستگاه گوارش باشد.
- استفاده از مدفوع والدین و قرار دادن مدفوع تازه در پن‌ها که معمولاً بدلیل امکان انتقال بعضی از آلودگی‌ها باید با احتیاط صورت پذیرد.
- استفاده از کود خشک گاوی بعنوان بستر که این عمل بخصوص اگر در ایام زمستان انجام می‌گیرد كه علاوه بر دریافت بعضی از باکتریهای مفید برای شکل گیری فلور میکروبی دستگاه گوارش، بستر گرمی را برای جوجه‌ها مهیا می‌سازد.
- پرورش توام با سایر حیوانات در پن پرورشی مانند خرگوش و یا بز.
- استفاده از باسیتراسین روی در حد توصیه شده کارخانه سازنده در جیره غذایی. این روش در آفریقای جنوبی استفاده می‌گردد.
ضعیف بودن فلورمیکروبی و یا تغییرات اسیدیته دستگاه گوارش (محیط زندگی میکروارگانیسم‌ها) در نتیجه بروز عوامل استرس‌زا یا عوامل تغذیه‌ای، شرایط را برای هجوم باکتریهای بیماریزا فراهم نموده و موجب شیوع بیماری‌ها و مشکلات دستگاه گوارش می‌گردد و تلفات جوجه را در بر دارد. تغییرات فلور میکروبی در اثر استرس‌های محیطی و یا داخلی (ناشی از ترکیبات غذایی و یا تغییرات غذایی و یا عوامل بیماری) موجب می‌گردد که باکتریهای مضر بر باکتریهای مفید غالب شده و مشکلاتی را درگله ایجاد نمایند. بنابراین باید:
* هرگونه استرس را در محیط پرورش جوجه‌ها کاهش دهید و تمام اهتمام خود را در این خصوص بکار گیرید. این استرس‌ها شامل استرس‌هاي محیطی، جابجایی‌های مداوم، استرس گرما و یا سرما، استرس های تغذیه ای و ... می‌باشد.
* سیستم ایمنی جوجه‌ها را تقویت نمائید. سیستم ایمنی جوجه در مرحله اول با تغدیه مولدین درارتباط است و می‌تواند کمک شایانی به پرورش دهنده نماید. همچنین با تغذیه صحیح و بهبود فلور میکروبی و تنظیم اسیدیته دستگاه گوارش امکان نفوذ عوامل بیماری را کاهش دهید. پیشگیری در پرورش جوجه راز موفقیت بوده و درمان معمولاً با شکست همراه است.
2- کیفیت آب مصرفی
بسیاری از مشکلات پرورش جوجه می‌تواند ناشی از کیفیت آب مصرفی باشد که معمولاً کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. هنگام بروز مشکل در پرورش جوجه، حتماً قبل از هر اقدامی pH آب مصرفی را کنترل نمائید. pH آب اگر در حد 7 باشد به آن آب خنثی گفته می‌شود. طیور نسبت به مزه آب و غذا و مواد کانی حساس بوده و ترجیح می‌دهند از آبی استفاده کنند که که کمی اسیدی باشد. آب‌های قلیایی باعث بروز ناهنجاری‌های گوارشی در طیور می‌شود. همچنین در حلالیت تتراسایکلین ها اختلالاتی ايجاد می‌کنند. pH آب مصرفی حدود 5/5 تا 5/6 مناسب است. بالاتر از این میزان زمینه را برای بروز بیماری‌های باکتریایی (کلسترودیوم‌ها) فراهم نموده و ممکن است pH دستگاه گوارش را افزایش دهد. pH مناسب دستگاه گوارش حدود 5/2 می‌باشد. کلسترودیوم‌ها در سکوم استقرار دارند و با pH نامتعادل دستگاه گوارش می‌تواند ظرف مدت 2 ساعت به سایر نقاط دستگاه گوارش منتقل شود. اگر سنگدان و دستگاه گوارش با pH صحیح و مناسب شکل بگیرد و بزرگ شود در آینده مشکلات شما کمتر خواهد بود.
سیستم آبرسانی را قبل از شروع فصل و جوجه‌ریزی ضدعفونی نمائید. در بازار مواد مخصوص برای ضدعفونی سیستم آبرسانی و آب مصرفی و نیز تنظیم pH آب وجود دارد. استفاده از لامپ UV در سال‌های اخیر برای ضدعفونی کردن آب مصرفی متداول گردیده است و در مسیر سیستم آبرسانی قرار می‌گیرد.
یکی دیگر از راه‌های بهینه سازی بهداشت آب در پرورش طیور، اسیدی سازی آب آشامیدنی است که با افزودن عوامل اسیدی کننده غیرسمی به آب، می‌توان آب سالم و مناسبی در اختیار پرندگان قرار داد. اسیدی سازی آب موجب کاهش تعداد میکروارگانیسم ها، افت رشد جلبک ها و رسوب کردن برخی مواد در داخل لوله‌ها می‌شود. آب اسیدی همچنین سبب کاهش میزان آلودگی بستر می‌شود و حلالیت برخی از ترکیبات (تتراسیکلین‌ها) را بهبود می بخشد. اسید سیتریک و سرکه می‌تواند در حذف برخی آلودگی‌ها کمک نمایند. میزان پیشنهادی برای اسید سیتریک 250 گرم و سرکه، 1000 سی سی است. افزودنی‌های اسیدی تجاری مخصوص پرورش طیور نیز برای این منظور در بازار وجود دارد.
آب ممكن است با باكتري‌ها، ويروس‌ها، پروتوزوآها يا تخم كرم‌ها كه مي توانند توليد بيماري يا مشكلات ديگر نمايند، آلوده شوند. علاوه بر مواد سمي، آب ممكن است حاوي تركيبات ديگري مانند پتاسيم، سديم و كربنات كلسيم باشد كه آب را بد طعم می‌كنند. املاح نمكي به شكل تركيبات بي‌كربنات، كلريديا سولفات سديم، كلسيم ، منيزيم و پتاسيم هستند.
مواد جامد محلول آب( سختي کل یا TDS)
مجموع کل مواد محلول در آب است و برحسب میلی‌گرم در لیتر محاسبه می‌گردد. شامل نمک‌های معدنی و مقدار اندکی مواد آلی است.اين حالت مربوط به مواد معدني محلولي است كه هنگام عبور آب از ميان خاك يا صخره‌ها به داخل آب نفوذ مي‌كنند. اغلب حيوانات اهلي مواد محلول در آب را در محدوده 1500 تا 1700 (ppm) (قسمت در هر ميليون) تحمل مي‌كنند. اگرچه اين مقدار احتمالاً روي توليد آن‌ها اثرگذار است. نمك‌ها به مقدار 5000 (ppm) روي طعم خوش آب براي حيوانات اثرگذارند و اگر مصرف شوند، كاهش وزن و اسهال بروز خواهد يافت. در تقسیم بندی کیفی آب از این فاکتور به عنوان شاخصی برای میزان شوری آب استفاده می‌شود.از 1000 تا 3000 اندکی شور، 3000 تا 10000 شوری متوسط، 10000 تا 35000 شوری زیاد است.
سختی آب (TH)
سختی آب عبارت است از حالت یا کیفیت وجود سختی به دلیل نمک‌های مختلف قابل حل در آب مانند کلسیم، منیزیم و آهن است. سختی آب یکی از شاخص‌های کیفیت آب بوده که بر مبنای کربنات کلسیم تعیین می‌شود. به دلیل اینکه یون‌های کلسیم و منیزیم در آب طبیعی بیشتر از یون‌های دیگر است، سختی آب، کل یون‌های کلسیم و منیزیم را بیان می‌کند. اگر سختی آبی بیش از 120 میلی گرم در لیتر بر پایه کربنات کلسیم باشد، آب سخت گفته می‌شود. بر پایه کربنات کلسیم، آب با درجه سختی 75-0 میلی گرم در لیتر آب نرم، 100-75 سختی متوسط ، 300 - 100 آب سخت و بیشتر از 300 آب خیلی سخت نامیده می‌شود. همچنین فزونی سختی آب باعث افزایش هدایت الکتریکی آب می‌شود. یکی از راه‌های سختی زدایی آب استفاده از سختی‌گیر می‌باشد .
هدایت الکتریکی
نشان دهنده غلظت الکترولیت‌ها و یا مبین میزان مواد موجود در آب است که معیاری از کل جامدات محلول قابل یونیزه در آب است، به طوری که ارتباطی مستقیم با جامدات محلول دارد. هدف از تعیین هدایت الکتریکی، اندازه گیری کل مواد جامد محلول (TDS) در آب است. هدایت الکتریکی تا 5 میلی‌موس بر سانتی‌متر برای طیور مناسب است. بیشتر از آن افزایش مرگ و میر و کاهش رشد را بدنبال دارد. افزایش سختی آب باعث افزایش هدایت الکتریکی آب می شود.
سولفات‌ها
معمولاً سولفات منيزيم، سولفات سديم يا سولفات كلسيم هستند كه خاصيت ملين در حيوانات دارند. اثر لينت آور در حيوانات جوان بيشتر از بالغ‌ها بروز مي‌يابد. اگر مقدار سولفات‌ها در آب بيش از ppm 500 باشد مي‌تواند موجب اسهال در حيوانات جوان شود.
آهن
به مقدار كم در آب در حدود ppm 3/0 هم باعث قهوه‌اي رنگ شدن ادوات آبرساني خواهد شد. آب تا ppm 30 آهن نيز برخي از منابع آب روستايي غيرمعمول نيست. شترمرغ‌ها در مقايسه با ساير حيوانات مزرعه‌اي و اهلي نسبت به آهن حساس‌ترند و اثر شديدي بر كاهش قدرت توليدي اين پرنده دارد. بنابراين بايد مراقب بود كه حتي كمترين مقدار آهن غيرضروري درآب مصرفي آن‌ها وجود نداشته باشد. خاك هم می‌تواند منبع آهن مصرفی شترمرغ باشد.
مقدار زياد آهن در جيره شترمرغ از هر منبعي كه باشد مي‌تواند موجب تداخل در استفاده از مواد معدني مهم و كم مقدار در جيره شترمرغ شود. مقدار زياد آهن در جيره شترمرغ به طرز خاصي مي‌تواند جذب فسفر را مختل كند و گاهي حتي موجب كمبود فسفر در جيره پرنده شود. فسفر براي رشد عضلات و استخوان‌ها كاملاً ضروري و همچنين براي باروري و توليد مثل در كنار بسياري عناصر ديگر لازم و ضروري است. در شترمرغ كمبود فسفر در كنار بيش از حد بودن آهن به طور قطعي مشخص شده است كه موجب مي شود گوشت شترمرغ طعم جگر بگيرد كه اين امر مورد اعتراض اغلب مصرف‌كنندگان است.
بنابراين پيشنهاد مي‌شود ميزان آهن آب مصرفي اين پرندگان در حد ppm3/0 نگهداری شود. اگر آب مصرفي بيش از ميزان پيشنهاد شده داراي آهن باشد، می‌توان از دستگاه تصفيه آب استفاده نمود.
منگنز
اغلب همراه آهن است و اثراتش نيز مشابه آن است بجز اين‌كه رنگ ادوات آبرساني و حصاركشي اطراف آب را سياه رنگ مي‌كند. منگنز زیاد می‌تواند متابولیسم آهن را مختل نماید.
نيترات‌ها
مقادير زیاد نيترات‌ها در آب آشاميدني موجب توسعه بيماري‌ها میگردند. نيترات‌ها (3NO ) توسط باكتري‌هاي روده كوچك و باكتري‌هاي موجود در ظروف آب به يك ماده بسيار سمي‌تر به نام نيتريت (2NO) احياء مي‌شوند. نيترات‌ها و نيتريت‌ها اثرات يكديگر را افزايش مي‌دهند. هنگامي كه ميزان نيترات و نيتريت را در مورد يك حيوان كه تحت تأثير قرار گرفته ارزيابي مي‌كنيم علاوه بر بررسي علوفه، فعاليت باكتري‌ها در آبشخورها و مقدار آب مصرفي نيز بايد مورد توجه قرار گيرد.
سه منبع نيترات‌ها و نيتريت‌ها در آب آشاميدني عبارتند از:
٭ تراوش به درون آبي كه از ميان خاك مي‌گذرد.
٭ آلودگي آب سطحي يا تانكر بهداشتي
٭ احياء باكتري‌هاي نيترات در آبخوري‌ها
مشكل عمده نيترات، تأثير بر توليد و توليدمثل، محدود كردن ايمني، تركيب شدن با ساير منابع نيتروژني است. اگر نيترات‌ها به مقدار زياد مصرف شوند، توسط باكتري‌ها به نيتريت‌ها تبديل مي‌شوند كه به آساني جذب شده و قدرت حمل اكسيژن توسط خون را كاهش مي دهند.
مشكل نيترات ممكن است به صورت كمبود ويتامين A بروز يابد. همه جيره‌هاي شترمرغ بايد حاوي مقادير كافي ويتامين A، يد، فسفر و انرژي باشد تا پرنده بتواند با عدم تعادل مواد ناشي از وجود نيترات به حد لازم مقابله كند.
مقادير نيترات در مزارع بسيار متغييراست. معمولاً به هنگام رطوبت شديد و ناگهاني در فصل بهار مقدار نيترات‌ها در آب مزرعه بيشترين است. از بين بردن نيترات‌هاي آب مشكل و پر هزينه است زير آن‌ها در آب حل مي شوند. آنیون‌هاي بازي مبدل قادرند نيترات‌هاي آب را از بين ببرند.
دامنه مقادير غير ايمني نيترات‌ها در آب بين ppm 50 تا 100 به طور قراردادي تعيين گرديده است. تأثير بارز آن روي تغذيه، باروري، رشد و سلامت در مقدار ppm 100 است. سرويس سلامت عمومي آمريكا مقدار ppm 45 نيترات را حد نهايي محدوده سالم بودن آب براي مصرف انساني تعيين كرده است.
ميكروارگانيسم‌ها
وجود برخی از پاتوژن‌ها، میکروب‌ها، موجودات ریز از قبیل ویروس‌ها،انگل‌ها، پروتوزوآها و .... در آب آشامیدنی موجب بروز عفونت میگردند. میکروارگانیسم‌ها از طریق آب‌های آلوده منتقل شده و می‌توانند از حیوان به حیوان منتقل شوند و اثرات آن بر روی حیوانات جوان بیشتر است. باكتري‌هاي كلي‌فرم تقريباً در همه جا يافت مي‌شوند و ممكن است در گياهان و جانوران و در خاك وجود داشته باشند. باكتري‌هاي كلي‌فرم موجود در مدفوع شامل ميكروارگانيسم‌هايي است كه به صورت طبيعي در دستگاه گوارش انسان‌ها، حيوانات و پرندگان وجود دارند. ميكروارگانيسم‌هاي مضر مي‌تواند به آساني وارد آب‌هاي مزارع روستايي كه از سطح زمین به طور صحيح حفاظت نشده‌اند گردد. ممكن است در منطقه‌اي كه پرندگان از منابع آب روستايي استفاده می‌نمایند اين ميكروارگانيسم‌ها آب را آلوده کرده باشند. در آزمايش آب باید ميزان كلي‌فرم آب در حد صفر باشد. 1 تا 8 مورد رضايت نبوده و از 9 به بالا خطرناك است. براي جلوگيري از آلودگي سطحي آب مي توان از كلرزدايي و فيلتر كردن استفاده كرد كه اين مي تواند به كاهش ميكرو ارگانيسم‌هاي آب كمك كند.
فراوانی میکروب‌ها در آب بستگی به pH، درجه حرارت آب، ترکیب خاک و اکسیژن محلول در آب دارد. بطوری‌که در تابستان تعداد میکروارگانیسم‌ها به حداکثر و در زمستان به حداقل می‌رسد. پس افزایش میکروارگانیسم با ازدیاد دمای محیط، رابطه مستقیم دارد. بر اثر افزایش دما، آب‌های سطحی آلوده شده و نفوذ آن‌ها به آب‌های زیر زمینی سبب آلودگی این آب‌ها می‌شود.
اسيدتيه آب (pH)
اسيدتيه آب باعث پوسيدگي پمپ‌ها، لوله‌ها و تانك‌ها و لوازم آبرساني مي‌گردد. اسيديته آب با افزودن خاكستر بازي يا سود سوزآور خنثي مي‌شود. آب قليايي در اغلب آب‌هايي كه منشاء آن‌ها ميكربوتات‌ها و كربوتات‌ها و هيدروكسيدها هستند بوجود مي‌آيند كه طعم قليايي هم به آب مي‌دهند. كه اين شرايط باعث افزايش و رشد باكتري‌ها مي‌شود و همچنين باعث رسوب آّب در لوله‌هاي انتقال و گرم‌كننده‌ها مي‌شود.
كلريدها
كلريدها به تنهايي نمي‌توانند مضر باشند مگر اين‌كه در مقدار بسيار زياد بيش از ppm 200 وجود داشته باشد. كلريدها با سديم تلفيق شده و نمک تشكيل مي‌شود .همچنين باعث غيرقابل شرب شدن آب زراعي در بعضي از مناطق روستايي مي‌گردد. دامنه ppm50 تا 100 كلريد مورد خوشايند دام‌ها است اما اگر آب آشاميدني انسان‌ها بيش از ppm 5 كلريد داشته باشد، قابل مصرف نيست.
فسفات
وقتي فسفات در چشمه‌هاي روستايي در مقدار فراوان وجود داشته باشد نشانه آلودگي است اگرچه به طور كلي اين مواد غيرمضر هستند ولی مي‌توانند به عنوان منبع غذايي براي باكتري‌ها محسوب گردند. وجود فسفر می‌تواند زنگ خطر براي احتمال آلودگي باكتريايي باشد.
حشره كش‌ها و علف كش‌ها
حشره كش‌ها يا علف كش‌ها مي‌توانند ازطريق پسماندهاي زهكشي برف و باران يا بصورت كاملاً اتفاقي وارد آب زيرزميني و يا آب‌هاي سطحي شوند و آب را آلوده كنند. قابل ذكر است كه منابع آبي به خصوص چاه‌های كم عمق بيشتر در معرض آلودگي ناگهاني با منبع طبيعي يا انساني قرار دارند. مثال‌هايي براي اين عناصر عبارتند از: آلومينيوم، بريليم، بر، كروم، كبالت، مس، يد، منگنز، موليبدن و روي.
آزمايش آب
براي آزمايش آب مي توان نمونه‌هايي از آن را دراختيار ادارات دامپزشكي يا ادارات آب و فاضلاب قرار داد تا مورد بررسي قرار گيرند. از نظر سلامت اطلاعاتي در ارتباط با مقدار آب مصرفي، تانكرهاي نگهداري و نحوه نقل و انتقال آب مصرفي نيز بايد دراختيار اين مراكز قرار گيرد.
چنانچه آب مورد نياز شترمرغ از چاه آب تأمين مي شود، بهتر است كيفيت آب به دقت بررسي شود. هرگز تصور نكنيد كيفيت آب خوب است. هميشه آب را از نظر عدم وجود مواد مضر مورد بررسي و آزمايش قرار دهيد. عاقلانه‌تر اين است كه آب طي فصول مختلف سال بسته به شرايط منطقه‌اي و محلي نيز بررسي و ارزيابي گردد.
روش نمونه برداری از آب
- در مورد نمونه برداری از آب چاه‌ها نباید در شروع پمپاژ، نمونه تهیه گردد. چون آب داخل لوله کیفیتی متفاوت با آب چاه خواهد داشت.
- فاصله زمانی میان برداشت نمونه و تجزیه آب باید کوتاه باشد تا کیفیت آب به نحو مطلوب‌تری مورد سنجش قرار گیرد. برای نمونه‌های باکتریایی، نمونه‌ها باید تا 24 ساعت پس از نمونه‌گیری به آزمایشگاه ارسال شوند. برای نمونه‌های میکروبی از ظروف حاوی یخ استفاده و حتی الامکان نمونه باید در زمان کوتاه و درجه حرارت پایین به آزمایشگاه ارسال شود.
- بر روی ظرف نمونه کلیه اطلاعات (مکان، نقطه برداشت آب، درجه حرارت آب و هوا، دبی رودخانه یا چاه، یادداشت و همچنین نوع گیاهان و حیوانات منطقه و تاسیسات پیرامون محل نمونه برداری) نوشته شود.
- هربطری باید قبل از نمونه برداری توسط همان آب مورد نظر شسته شود.
- نمونه‌برداری در طول فصول مختلف و سه بار در سال بایستی انجام گیرد. تغییرات فصل و میزان بارندگی برروی دفعات نمونه‌برداری در سال اثر می‌گذارد.
سایر نکات کاربردی
ماندگاری آب و زیاد شدن پلانکتون‌ها در طول روز ممکن است باعت افزایش pH شود که خود موجب تولید ماده سمی و خطرناک آمونیاک می‌گردد. هرچه دما بالاتر رود، میزان تولید آمونیاک بیشتر خواهد شد.
مصرف زیاد آب سبب حذف و دفع بیش از حد پتاسیم و سدیم می‌شود و به دنبال آن تعادل مواد کانی در بدن بهم می‌خورد. مصرف بیش از حد آب منجر به تعرق بیشتر و در نتیجه افزایش احتمال کمبود اکسیژن می‌شود.
منیزیم اثر ملین داشته و سبب تلخی مزه آب می‌شود. منیزیم بالا سبب کاهش رشد، کاهش استخوانی شدن اسکلت می‌گردد.
پتاسیم مهمترین الکترولیت درون سلول است كه محل جذب آن در روده است. کمبود آن توقف رشد، ضعف عضلانی، فلجی، کاهش مصرف غذا، اسیدی شدن درون سلول و ناهنجاری عصبی را بدنبال دارد.
>>
دریافت فایل
<<