مجتمع کشت و صنعت معین
نام مزرعه: مزرعه پرورش شترمرغ معین
مديريت: آقای مهندس علی‌محمد رضازاده
مجتمع کشت و صنعت معین در سال 1379 به طور رسمی فعالیت خود را به دست توانمند برادران رضازاده آقایان حاج رضا و حاج مرتضی رضازاده و با زحمت شبانه روزی کادر فنی و مدیریتی خود در جهت تحقیق و توسعه این صنعت در منطقه شهر ری (جاده ورامین) شروع به کار کرد. درابتدای امر این مجموعه نیز مانند سایر شاخه‌های تولیدی و صنعتی کشور با مشکلات زیادی روبرو بوده ولی با همت و تلاش فراوان موانع را یکی پس از دیگری از میان برداشته و مسیر خود را به سوی پیشرفت و توسعه این مجتمع گشوده است.
نظر آقای مهندس رضازاده را در خصوص صنعت شترمرغ جویا شدیم:
صنعت شترمرغ بین سال‌های 1380 تا 1390 جان تازه‌ای به خود گرفت و توسط کارشناسان و محققان به عنوان گوشت هزاره سوم نامگذاری شد. این صنعت می‌تواند به بزرگترین و ارز آورترین صنعت تولید دام و طیور کشور تبدیل شود. کشورهای بزرگ و درحال توسعه اهمیت بسیاری برای این صنعت قائل هستند به طور مثال کشور چین در حدود سال‌های 1990 تا 2000 میلادی و کشورهای آمریکای شمالی، اروپا و جنوب شرق افریقا ، استرالیا و زلاندنو در پی استقلال کشور نامیبیا (که توانست صادرات شترمرغ را به این مناطق انجام دهد) شروع به تولید شترمرغ و توسعه این صنعت نمودند و متوجه اهمیت تغذیه‌ای گوشت و فرآورده‌های گوشتی این پرنده و همین طور کیفیت بسیار بالای چرم و نیز روغن آن (که سابقه بیش از 2000 ساله داشت) شدند. لازم به یادآوری است که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم کشورهای جنوب آفریقا به ویژه آفریقای جنوبی بزرگترین پرورش دهنده شترمرغ بودند که بواسطه صادرات پر با قیمت بسیار بالا این صنعت را در انحصار خود داشتند. در حال حاضر ایران به علت شرایط مناسب آب و هوائی و همچنین موقعیت عالی جغرافیائی یکی از بزرگترین تولید کنندگان شترمرغ در جهان محسوب می‌شود.
لطفا نظر خود را در خصوص مشکلات کنونی صنعت بیان فرمایید:
صنعت شترمرغ درحال حاضر به علت محجور ماندن در بین دیگر صنایع تولیدی غذائی و نداشتن یک سازمان مستقل و اتحادیه واحد که بطور حرفه‌ای نظارت کامل بر زیر مجموعه‌های خود و مزارع تولیدی را داشته باشد دچار مشکلات عدیده‌ای می‌باشد. در صورتیکه نظارت کامل بر واحدهای تولیدی و یا پرواربندی باعث جلوگیری از خیلی مشکلات احتمالی در این صنعت می‌شود در این جا بطور تیتر وار به چند نمونه اشاره می‌کنم:
1- جلوگیری از تولید غیر اصولی و غیر علمی که موجب ضرر و زیان تولیدکننده و سرمایه‌گذار می‌شود.
2- ارائه راهکار ویژه برای تولید در هر منطقه خاص آب و هوائی.
3- دادن مجوز به مناطق قابل رشد و خوش آب وهوا که در حال حاضر به دلیل نداشتن مجوز و نداشتن اطلاعات کافی از سوی متولیان امر در آن منطقه برای صدور مجوز نمی‌توانند به سرمایه گذاری و توسعه ادامه دهند.
4- کمک به تولیدکنندگان و مزارع تولید جوجه شترمرغ که بالای 18 سال مشغول به تولید و عرضه جوجه هستند بدون گرفتن یک ریال وام ارزان قیمت از صندوق توسعه ملی.
5- کمک به اشتغال زائی تعداد بیشمار دانش آموختگان صنعت کشاورزی و دامپروری در کشور.
6- ایجاد صندوق حمایت از صادرکنندگان گوشت منجمد، روغن درمانی و خوراکی ، چرم و پر و سایر محصولات شترمرغ.
7- نظارت بر توزیع گوشت، طریقه ذبح، طریقه صحیح پرکنی، ایجاد کلاس‌های آموزشی کشتار و پرکنی و پوست‌کنی.
8- ایجاد کلاس‌های آموزشی به منظور حمایت از تولیدکننده و سرمایه‌گذار و جلوگیری از سوء استفاده بعضی مزارع و تبلیغ غلط آنها برای جمع آوری سرمایه مردم و مشتاقان این صنعت که متاسفانه ناآگاهانه گرفتار دام اینگونه سود جویان می‌شوند و همین مسئله باعث تبلیغات سوء برای دیگر مزارع متعهد ، سالم و زحمتکش می‌شود.
9- استفاده نکردن از شخصیت‌های صاحب دانش و تجربه دراین رشته که بالغ بر 15 سال و یا بیشتر در این صنعت بدون هیچ چشم داشتی فعالیت شبانه روزی کرده و می‌توان به جرأت گفت که صنعت شترمرغ مدیون زحمات آنهاست.
10- نظارت نداشتن متولی این صنعت بر قیمت‌گذاری جوجه یکروزه، پرنده کشتاری، قیمت تخم نطفه‌دار و بی نطفه، نداشتن قیمت مشخص برای گوشت، روغن و چرم که ارزش جهانی دارند و به طور کلی قیمت گذاری صادراتی کل محصولات وفرآورده های این حیوان.
آینده صنعت شترمرغ را چگونه ارزیابی می‌نمایید؟
آینده صنعت شترمرغ نیازمند برنامه ریزی متولیان صنعت غذا و دام و طیور کشور می‌باشد که در حال حاضر دست قدیمی ها و تولیدکنندگان موسپید کرده همین صنعت را می فشارد. علت اینکه متولی اصلی و اتحادیه که اتخاذ تصمیم کند وجود ندارد و ما تولیدکنندگان واقعی می‌بایست آستین بالا زده و کاری انجام دهیم که این کار برنامه ریزی طولانی مدت و چشم انداز 10 ساله را طلب می‌کند. همیشه و در همه حال بهره برداری از صنایع غذائی و دام وطیور مستلزم برنامه ریزی طولانی مدت و جذب سرمایه ارزان و کمک دولت‌ها می‌باشد که اگر دولت محترم جمهوری اسلامی و صندوق توسعه ملی در بخش حمایت از تولیدگنندگان داخلی و طرح های دانش بنیان آستین بالا زده بطور واقعی و با جان و دل حمایت کنند این کشور با داشتن تولیدکنندگان و انسان‌های صاحب دانش و وفادار به خاک وطن موقیعت بسیار عالی جغرافیائی و امکانات عالی زیست محیطی و داشتن نیروی کار بسیار دانشمند و کار بلد داخلی می‌تواند به بالاترین سطح تولید ملی و کیفیت بالای جهانی در تمامی رشته ها به خصوص صنعت بسیار ارز آور ، اشتغال زا و ارگانیک شترمرغ، پله های ترقی را یکی پس از دیگری پیموده
و سر به آسمان بساید. ان شاء الله
چه مشکلاتی از نظر قوانین و مقررات اجرائی پیش روی مزرعه‌داران کشورمان است؟
بطور کلی 90 درصد مشکلات پیش روی مزرعه داران با ایجاد متولی اصلی که همان اتحادیه و یا سازمان مربوط به صنعت شترمرغ در کشور می‌باشد حل خواهد شد، جهاد کشاورزی و پرسنل زحمت کش آن چه در مرکزیت آن در تهران و چه جهاد شهر ری که در این مجتمع با آنها در تماس هستیم به طور واقع زحمتکش و دلسوز برای رفع مشکلات مزرعه داران بوده از هیچ کمکی دریغ نمی‌کنند. بزرگترین مشکلات مربوط به ارایه راهکارها و اطلاعات اولیه قانونی و تجربی ایجاد مزارع و در آخر حمایت از تولید کننده و کمک به صادرات محصولات به خارج از کشور و همچنین توزیع داخلی محصولات می‌باشد.
و سخن پایانی ....
جا دارد در آخر عرایضم از زحمات و کمک های بی وقفه جناب آقای حاج مرتضی رضازاده به عنوان محور اصلی ایجاد مجمتع عظیم کشت و صنعت معین و همچنین زحمات شبانه روزی حاج رضا رضازاده به عنوان مدیریت مزرعه معین آقایان مهندس سید مسعود موسوی ، دکتر حسن واحدی ، مهندس کریم قربانی ، مهندس مرتضی عباسعلی و همچنین کارکنان زحمت کش و بی ادعای جهادکشاورزی شهرری، جهاد استان تهران، جهاد استان قزوین و کلیه عزیزانی که در مراحل مختلف ما را یاری نمودند تشکر و قدردانی می‌نمایم.
برخی عوامل مؤثر بر باروری و جوجه درآوری در شترمرغ
( بخش دوم و پایانی )
بیضه شترمرغ‌ها در نیمکره جنوبی ۴ مرحله را در طی فصل تولیدمثلی طی می‌کند. یعنی “فعال “ از شروع تا پایان تخم گذاری (سپتامبر تا ژانویه)، “ تحلیل رونده “ (فوریه تا مارس) “ خاموش “ (آوریل تا ژوئن) و “ عود کننده “ (جولای تا آگوست).
به همین دلیل استفاده از شترمرغ نر در زمانی که آمادگی تولیدمثلی ندارد موجب تولید تخم‌های بی‌نطفه خواهد شد.
هنوز مطالعه کافی در خصوص ارتباط بین نسبت‌های نر و ماده بر روی باروری صورت نگرفته است. اگرچه دیمینگ درسال 1996 نطفه‌داری بیشتری ( بیش از 90%) را در مرغ‌هایی که خانواده‌های 2 به 1 (ماده به نر)نگهداری می‌شدند در مقایسه با نسبت‌های بالاتر ماده به نر مشاهده کرد. در مقابل لمبرخت در سال 2004 نشان داده که افزایش تعداد ماده‌ها به ازای نرها تأثیر منفی بر ویژگی‌های تولیدمثلی ( نطفه‌داری ، جوجه‌درآوری و کل تعداد تخم تولیدی) ندارد و میزان تولید مولدین در گله‌های 3 ماده به 1 نر بالاتر بود. این یافته‌ها با مطالعات مالکی و مارتین در سال 2003 در مورد شمارش تعداد اسپرم‌های موجود در صفحه زایگر (germinal disk) مطابقت داشت. آنها نشان دادند که تعداد اسپرم‌ها در صفحه زایگر خانواده‌هایی که تعداد کمتر پرنده ماده به نر داشتند کمتر بود در نتیجه دریافتند که قابلیت تولیدمثلی پرنده نر در حالتی که تنها یک یا دو ماده را پوشش دهد به هدر می‌رود و بهترین نسبت نر به ماده را 1 به 3 تشخیص دادند. سایر محققین به نسبت‌های دیگری نظیر 1 نر به 5/2 ماده رسیدند و نسبت‌های نطفه‌داری کاملاً متفاوتی را ارائه دادند. در یک مطالعه که در خصوص اسپرمیوگرام شترمرغ صورت گرفت مشخص گردید که بهترین کیفیت اسپرم مربوط به نرهایی است که هفته‌ای یکبار مورد اسپرم گیری واقع شده‌اند.
این یافته ممکن است برای نرهایی که قابلیت تولیدمثلی کمتری داشته و ماده کمتری را می‌توانند پوشش دهند مناسب باشد چون دیگر نیازی به افزایش جفت‌گیری برای حفظ نظفه‌داری نیست. از طرف دیگر مرغ‌ها دارای لوله‌های ذخیره اسپرم در محل اتصال اوترو واژینال هستند و احتمالاً نیاز به جفت‌گیری مکرر برای حفظ باروری تخم‌هایشان نداشته باشند. برای بدست آوردن بهترین نسبت تولیدمثلی مطالعات بیشتری باید صورت گیرد.
مالکی و مارتین در سال 2003 به این نتیجه رسیدند که پرنده‌های ماده عموماً باروری بالایی دارند و هرگونه افزایش بی نطفگی می‌تواند مربوط به کاهش در تعداد اسپرم باشد زیرا تفاوت آشکاری در تعداد اسپرم بین پن‌های مختلف با نرهای متفاوت دیده شد. علت این مسأله نبود ابزارهای مؤثر جهت معاینه سلامت مولدین یعنی - BSE) Breeding Soundness Examination ( می‌باشد که در سایر دام ها به صورت معمول انجام می‌گیرد. تعیین پارامترهای کیفی اسپرم در گونه‌های طیور از شاخص‌های بسیار خوب تعیین قابلیت تولیدمثلی آنها بوده و مهمترین کار در یک برنامه موفق تلقیح مصنوعی است.
هامبرگر و همکاران او در سال 2001 تعداد زیادی از پارامترهای اصلی اسپرمیوگرام شترمرغ‌های نامیبیایی را از قبیل غلظت اسپرم (1/78 – 9/8 میلیون در میکرولیتر ) ، pH (0/8-4/6 میانگین 3/7 )و تحرک انفرادی اسپرم‌ها (%96-42 میانگین 78% ) تعیین کردند. در یک مطالعه مشابه، در 42% نمونه‌ها هیچگونه حرکت گروهی در اسپرم‌ها دیده نشد، در 46% نمونه‌هاحرکت گروهی ضعیف بود و تنها در 12% نمونه‌ها حرکت مشخص گروهی مشاهده شد ( تعداد کل نمونه‌ها 411 عدد بود). 5 - 26% اسپرم‌ها غیرطبیعی بودند (میانگین 17%)، در حالیکه 28-4% اسپرم‌ها (میانگین 20 %) مرده بودند.
این مطالعه اهمیت انجام برنامه BSE را برای شترمرغ‌های نر به اثبات می‌رساند، چرا که هم‌اکنون تعداد زیادی از پرنده‌های نر بدون اینکه از حداقل‌های یک پرنده نر استاندارد برخوردار باشند در پن‌های تولیدمثلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل مزرعه‌داران برای جبران مشکلات خود و افزایش باروری پرنده‌ها به غلط به افزایش نسبت پرنده‌های نر به ماده رو می‌آورند این مسأله موجب افزایش غیر ضروری پرنده‌های نر در مزرعه می‌گردد.
از آنجاییکه هزینه خوراک مهمترین بخش از هزینه‌های تولید در مزارع شترمرغ است، نسبت‌های بیشتر نر به ماده نظیر یک ۴/۱ : ۱ در بعضی از مزارع می‌تواند موجب ضررهای اقتصادی ناشی از تغذیه تعداد بیشتر پرنده‌های نر گردد. درصورتیکه همه پرنده‌های مولد در شرایط نرمال تولیدمثلی باشند با استفاده از نسبت‌های نر به ماده ا به3 (quad) هزینه‌های تولید کاهش می‌یابند بدون اینکه تولیدمثل پرنده‌ها تحت تأثیر قرار گیرد.
شترمرغ از پرنده‌های پلی‌گاموس (چند همسری) است و معمولا ً یک جفت اصلی و دو یا چند جفت فرعی داشته و تقریبا روزی سه بار جفت‌گیری می‌کند . هنوز اهمیت تعداد جفت‌گیری شترمرغ‌های نر مورد مطالعه قرار نگرفته، ولی به نظر می‌رسد همچون سایر پرندگان، دفعات جفت‌گیری مربوط به رقابت اسپرمی و غالبیت نر در بین سایر نرها باشد تا صرفا ً جهت حفظ باروری تخم‌ها.
شترمرغ ماده دارای لوله ذخیره اسپرم می‌باشد که در محل اتصال رحم و واژن قرار داشته و به عقیده بعضی محققین بین 28-5 روز پس از جفت‌گیری می‌تواند تخم نطفه‌دار تولید کند. این یافته نشان می‌دهد که به دلیل نبود یک سیستم منظم BSE - که در بالا به آن اشاره شد - مزرعه‌داران از سیستم های تولیدمثلی که نر بیشتری در گله وجود دارد استفاده می‌کنند در صورتیکه لزوماً جفت‌گیری مکرر برای حفظ نطفه‌داری تخم‌ها ضروری نیست.
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند نظفه‌داری را تحت تأثیر قرار دهد عدم سازگاری شترمرغ‌های نر و ماده است که می‌تواند موجب عدم فعالیت جفت‌گیری شود. در یک مطالعه که برروی دو گروه از خانواده‌های تولیدمثلی صورت گرفت، بوناتو دریافت که حدود 5/77 درصد از جوجه های تولیدی تنها حاصل از 50% از نرها هستند و 50% دیگر نرها سهم ناچیزی در تولید جوجه داشتند. این مسأله می‌تواند ناشی از عدم سلامت تولیدمثلی آنها نیز باشد زیرا همچنانکه در بالا اشاره شد هیچگونه برنامه معاینه منظم پرنده‌ها برای بررسی قابلیت تولیدمثلی آنها در مزارع پرورش شترمرغ صورت نمی‌گیرد. قبلاً هم ذکر شد که هامبرگر و همکاران او دریافتند که در پارامترهای اسپرمیوگرام بین شترمرغ‌های نر تفاوت بسیار زیادی وجود دارد . بنابراین علاوه بر BSE، تناسب شترمرغ‌های نر و ماده نیز اهمیت بسزایی در موفقیت تولیدمثلی آنها دارد. با این وجود اکثر مزرعه‌داران به جای رعایت تناسب و سازگاری پرنده‌ها اقدام به افزایش تعداد نرها می‌کنند تا نطفه‌داری تخم‌ها را در حد بالاتری حفظ کنند.
گاهی اوقات پرنده‌های ماده پرهای سیاه رنگ داشته و اعضای تناسلی آنها نیز کمی بزرگتر از حالت طبیعی در ماده‌هااست ، بنابراین به جای نر در گله تولیدمثلی استفاده می‌شوند و طبیعتاً به دلیل عدم جفت‌گیری حذف می‌شوند. همچنین بوناتو و همکاران در سال 2009 نشان دادند که هر قدر کنتراست و تفاوت رنگ بین پرهای سیاه و سفید در شترمرغ‌های نر بیشتر باشد سایز تخم در مرغ‌هایی که با آن جفت‌گیری می‌کنند بزرگ تر است ( چون این مرغ‌ها اعتماد بیشتری به این خروس‌ها برای ادامه نسل دارند ) بنابراین باید تحقیقات بیشتری در مورد رفتارهای تولیدمثلی شترمرغ‌ها صورت گیرد.
می‌توان به منظور رفع موانع تولیدمثل مربوط به پرنده نر از روش‌های جایگزین نظیر تلقیح مصنوعی بهره گرفت. تاکنون تکنیک‌هایی برای جمع‌آوری اسپرم شترمرغ ارائه شده‌است. تلقیح مصنوعی از روش‌های مؤثر در بهبود سریع باروری شترمرغ‌ها است و موجب استفاده حداکثری از نرها برای تعداد بیشتری پرنده ماده می‌گردد. محققین معتقدند که تلقیح مصنوعی از تکنیک‌های تولیدمثلی دام است که موجب بهبود تولید می‌گردد و سرعت برنامه‌های دورگه گیری را افزایش می‌دهد.
تکنیک دیگری که برای شناسایی تولیدمثل ضعیف پرنده‌ها و مشخص کردن نرهایی که باروری پایینی دارند به کار می‌رود شمارش تعداد اسپرم در غشای اطراف زرده همراه با مشاهده صفحه زایگر در تخم‌هایی که ورود داده نشده‌اند می‌باشد. در این صورت می‌توان کارآیی تولیدمثلی گله را با شناسایی نرهای برتر و یا بهبود نسبت پرنده نر به ماده افزایش داد.
ناباروری ماده‌ها:
تولید تخم به ازای هر شترمرغ ماده در سال یکی از معیارهای مهم تخمین کارآیی تولیدمثلی در مزارع شترمرغ می‌باشد. شترمرغ ماده حدودا ًدر 24 ماهگی به بلوغ جنسی می‌رسد وشروع به تخم‌گذاری می‌کند و مراحل مختلف تغییرات تخمدانی را طی می‌کند و تقریباً به مدت 40 سال این توانایی را حفظ می‌کند که طی این مدت به طور متوسط سالانه 20 تا 70 تخم می‌گذارد. شترمرغ ماده یک پرنده فرصت طلب با قابلیت تولیدمثلی نامشخص است و در طول فصل تولیدمثلی به صورت یک روز در میان در هنگام عصر تخم‌گذاری می‌کند و مادامیکه تخم‌ها از آشیانه جمع‌آوری شوند تخم‌گذاری پرنده‌ها قطع نمی‌شود. با این حال برای اینکه توان پرنده کاهش نیابد فصل تخم‌گذاری رابه 8-6 ماه در سال محدود می‌کنند. این مسأله از مخاطرات سرمایه گذاری در شترمرغ است.
در شترمرغ وحشی تعداد تخم‌هایی که هر پرنده در یک دوره می‌گذارد clutch ) ( بین 5 تا 36 عدد تغییر می‌کند. در طیور صنعتی تولید تخم به دلیل افزایش دانش فنی در زمینه ژنتیک، تغذیه، برنامه‌های نوری و مدیریت تولیدمثلی در مقایسه با سایر پرندگان بهبود چشمگیری داشته است. این تحقیقات در شترمرغ نیز درحال انجام است.
اندام های تولیدمثلی شترمرغ ماده عبارتند از تخمدان و اویداکت سمت چپ زیرا تنها تخمدان و اویداکت چپ رشد می‌کند. سایز، شکل و ساختار میکروسکوپی تخمدان براساس مرحله تولیدمثلی پرنده متفاوت است و در پرنده‌های بالغ و در طول فصل تولیدمثلی به شکل خوشه انگور می‌باشد.
عدم باروری مرغ معمولا ً به عنوان عدم توانایی در تولید تخم در نظر گرفته می‌شود. این مسأله ممکن است موقتی باشد و عدم تخم‌گذاری پرنده نباید موجب حذف فوری پرنده از برنامه تولیدمثلی فصل بعدی شود. از نظر بیولوژیک تولید تخم در مرغ به یک سلسله از عوامل بستگی دارد که شامل تحریک هورمونی در مرغ‌های بالغ می‌باشد. آنچنانکه در مورد شترمرغ‌های نر ذکر شد فصل تولیدمثلی شترمرغ با افزایش طول روز شروع می‌شود. در پرنده‌هایی که تولیدمثل فصلی دارند افزایش طول روزموجب تحریک هیپوتالاموس و تولید و ترشح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین از آن می‌شود. این ترشح به نوبه خود موجب تحریک غده هیپوفیز قدامی و تولید و آزادسازی هورمون‌های محرک فولیکولی(FSH) و هورمون LH به جریان خون می‌شود. سیکل تولیدمثلی شترمرغ ماده 48 ساعت به طول می‌انجامد. فولیکول های تخمدانی تحت تأثیر هورمون LH رشد می‌کنند که این رشد موجب افزایش ترشح هورمون‌های استروئیدی نظیر استروژن می‌گردد. LH پلاسما تقریباً یک ماه قبل از شروع فصل تولیدمثلی و به سمت انتهای فصل به تدریج کاهش می‌یابد.
سطوح استروژن در شروع فصل تخم‌گذاری افزایش می‌یابد و در زمانی که تخم‌گذاری به اوج خود می‌رسد در حداکثر مقدار خود در خون می‌باشد و در همین سطح می ماند (برونبرگ وهمکاران 2007 ). این محققین نشان دادند که تخمک‌گذاری تقریباً دوساعت پس از تخم‌گذاری اتفاق می‌افتد، در حالیکه سطوح استروژن و پروژسترون به فاصله کمی پیش از تخمک‌گذاری به حداکثر غلظت خود در پلاسما می‌رسند. تفاوت‌هایی در ساختار میکروسکوپی تخمدان احتمالاً ناشی از سطوح مختلف هورمون‌ها در رحم شترمرغ‌های مختلف در طی یا خارج از فاز فعال تخمدانی مشاهده گردید. سن شترمرغ‌های ماده بر روی تعداد تخم‌های هر ماده و نطفه‌داری تخم‌ها تأثیر مثبت می‌گذارد.
رشد فولیکول‌های تخمدانی و وضعیت سلامت تولیدمثلی شترمرغ ماده را می‌توان با سونوگرافی مورد بررسی قرار داد. استفاده از این روش در آینده می‌تواند نقش بسیار مهمی در شناسایی بی نطفگی‌های ناشی از شترمرغ ماده داشته باشد. سونوگرافی همچنین می‌تواند نقش مهمی در فرایند به‌گزینی شترمرغ‌های ماده داشته باشد به اینصورت که در ابتدای فصل تولیدمثلی، ماده‌های تخمک‌گذای نکرده را از یکدیگر تشخیص داده و پتانسیل تخم‌گذاری پرنده ماده را تعیین نماید.
لازم به ذکر است که خصوصیاتی نظیر تولید تخم به میزان قابل ملاحظه‌ای تکرارپذیر و قابل پیش بینی هستند. انجام تحقیقات در زمینه‌های مختلف تولیدمثلی شترمرغ، زمینه بهبود وافزایش بهره‌وری تولید را در مزارع مولد فراهم می‌سازد.
مدیریت جوجه‌کشی
جوجه‌کشی مصنوعی شترمرغ از سال 1876 توسط آرتور داگلاس آلبانیایی مقیم آفریقای جنوبی با اختراع دستگاه جوجه‌کشی به نام Eclipse به صورت تجاری آغاز گردیده و تاکنون ادامه یافته است. تکنیک‌هایی که او ارائه نمود با تغییرات کمی بیش از یک قرن مورد استفاده قرار داشت. تنها پس از دهه 1980 بود که همزمان با رشد و توسعه صنعت شترمرغ در سرتاسر دنیا تکنیک‌های پیشرفته‌تری در زمینه جوجه‌کشی شترمرغ به کار گرفته شد. اگر چه اصول کلی جوجه‌کشی طیور بنیان اصلی جوجه‌کشی شترمرغ را تشکیل می‌دهد ، تفاوت‌های مهمی در پارامترهای اختصاصی در خصوص کار با تخم شترمرغ وجود دارد.
مدیریت جوجه‌کشی توسط شاخصی به نام جوجه‌درآوری ( یعنی درصدی از تخم‌های نطفه‌دار که با موفقیت به جوجه تبدیل می‌شوند) مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. جوجه‌درآوری بیش از 90% در مزارع با مدیریت بسیار خوب مشاهده شده است و این مقاله به عوامل موثر بر جوجه‌درآوری ، توصیه‌هایی برای بهبود بازده جوجه‌کشی و بررسی مشکلات جوجه‌کشی شترمرغ می‌پردازد.
کیفیت تخم مناسب برای جوجه‌کشی
ژنتیک:
کیفیت تخم تا حد زیادی وابسته به ژنتیک است. در طیور صنعتی، مرغ تخم‌گذار با حساسیت زیادی جهت تولید تخم‌های یکنواخت از نظر شکل و ترکیب محتویات مورد انتخاب قرار می‌گیرند. در حال حاضر ایجاد یکنواختی تخم در مزارع شترمرغ مولد امکان‌پذیر نیست. در مزارع شترمرغ مولد به دلیل کمی تعداد پرنده ماده و فاصله نسلی طولانی برنامه به‌گزینی مولدین با مشکل جدی مواجه است. تاکنون تمرکز بر روی تولید پر و تعداد تخم و نه کیفیت آن بوده است. برنامه‌های مدیریتی جوجه‌کشی نیز به گونه‌ای طراحی می‌شوند تا یک متوسط قابل قبول از جوجه‌درآوری به دست آید. تفاوت کیفیت تخم‌ها موجب درصدهای متفاوت در نتایج جوجه‌کشی می‌گردد.
اندازه تخم:
وزن تخم شترمرغ می‌تواند بین 350 تا 2200 گرم تغییرکند. وزن متوسط تخم بسته به زیرگونه‌های شترمرغ و شرایط اهلی کردن آنها ( در مورد شترمرغ‌هایی که از طبیعت گرفته می‌شوند) متفاوت است و معمولا بین 1300 تا 1700 می‌باشد. در تخم‌های درشت‌تر از این دامنه، سطح تخم‌ها نسبت به وزن آنها کمتر است ( سطح تخم با وزن نسبت عکس دارد ) و به دلیل اختلال در تبادلات گازی و مشکل در دفع رطوبت، جوجه‌های تولیدی ضعیف وادماتوز ( متورم وپر آب ) می‌باشند. برعکس تخم‌های کوچکتر از این دامنه ممکن است در طی دوره جوجه‌کشی رطوبت بیش از حد دفع کنند که در نتیجه جوجه‌های حاصله ضعیف و دهیدراته خواهند بود. تخم‌های کوچک بیشتر در اوایل فصل تولید مثلی ویا توسط ماده‌های جوان گذاشته می‌شوند و درصد بی نطفگی آنها بیشتر است. تخم‌های خیلی کوچک ممکن است پوسته خیلی ضخیم داشته و اغلب فاقد زرده باشند.
کیفیت پوسته:
پوسته به صورت یک سد انتخابی عمل می‌کند به اینصورت که اجازه عبور اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و بخار آب را می‌دهد ولی از عبور عوامل عفونی به داخل تخم جلوگیری می‌کند. ضخامت پوسته بین شترمرغ‌ها مختلف و از 4/1 تا 4/2 میلی‌متر متغیر است و به طور متوسط 7/1 الی 0/2 میلی‌متر می‌باشد.
پوسته‌های ضخیم بخصوص در از دست دادن رطوبت اضافی تخم اختلال ایجاد کرده و موجب تولید جوجه‌های ضعیف و ادماتوز می‌شوند. پوسته‌های نازک موجب دفع بیش از حد رطوبت و خشک شدن محتویات تخم شده و از طرف دیگر مستعد نفوذ عوامل باکتریایی و قارچی به داخل تخم می‌باشند. پوسته‌های دارای ترک، برآمدگی و بد شکلی و نیز پوسته‌های آهکی مستعد آلودگی هستند.
تغذیه مولدین:
تخم یک بسته کامل (به استثنای اکسیژن) می‌باشد که باید کلیه محتویات لازم برای تولید یک جوجه سالم را داشته باشد. در حالت کلی در صورت کمبود پروتئین ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها در خوراک مولدین، تخم تولید شده از نظر تغذیه‌ای متعادل است ولی کوچکتر از حالت معمول بوده و تعداد آن کمتر است. البته کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند موجب تولید تخم‌های فقیر از نظر مواد مغذی گردد.
اثرات کمبود تک تک مواد مغذی به تنهایی بر روی شکل جنین و تلفات جنینی در طیور صنعتی مفصلا ً بررسی شده است و باید به عنوان پایه‌ای جهت تشخیص مشکلات جوجه‌درآوری ناشی از تغذیه در شترمرغ مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال در شترمرغ‌هایی که از جیره‌های حاوی مقادیر بالای غلات استفاده می‌کنند در صد بالایی از جوجه‌های تولیدی ادمامتوز بوده و در تلفات جنینی دوره میانی اثرات خونریزی زیرجلدی مشاهده می‌گردد. این علایم مربوط به کمبود اسید پانتونتیک ( از گروه ویتامین‌های B) است ولی استفاده از مولتی ویتامین برای رفع مشکل تشخیص قطعی را با مشکل مواجه می‌کند. شواهد بالینی نشان می‌دهد که تغذیه مولدین با جیره‌های دچار کمبود منگنز می‌تواند موجب اختلالات اسکلتی در سر جوجه شود. استفاده از مکمل های منگنز موجب رفع مشکل گردید.
تغذیه مولدین همچنین برروی کیفیت پوسته تأثیر می‌گذارد. کلسیم، فسفر و ویتامین D3 جیره باید متعادل باشد. در مزارع کوچک معمولاً استفاده بیش از حد از سنگ آهک یا صدف مشکلات بیشتری در مقایسه با کمبود کلسیم ایجاد می‌کند. زیادی کلر، مس و دیگر نمک‌های معدنی در طیور شدیداً در تشکیل پوسته اختلال ایجاد می‌کند و احتمالاً در شترمر غ نیز همین اثرات را داشته باشد.
بیماری‌ها:
عوامل عفونی موجود در دستگاه تناسلی ممکن است در زمان تشکیل زرده یا سفیده وارد تخم شده و موجب تلفات جنینی، هچ ضعیف و یا جوجه‌های نامرغوب گردد. باکتری‌هایی نظیر اشریشیاکولی و سالمونلا معمولاً تخم را آلوده می‌کنند.
عفونت‌های فعال در دستگاه تناسلی و یا اختلالات آناتومیک و عملکردی ناشی از بیماری‌های گذشته می‌توانند در تشکیل طبیعی محتویات تخم و غشاهای پوسته آهکی اختلال ایجاد کنند که این مسأله در شترمرغ شایع است. عفونت‌های سیستمیک نظیر بیماری‌های دستگاه گوارش می‌توانند در هضم و جذب ویتامین‌ها و موادمعدنی خلل ایجاد کرده و حتی با وجود جیره متعادل موجب تولید تخم‌های دچار کمبود شوند.
رسیدگی به تخم‌ها قبل از جوجه‌کشی
جمع‌آوری و انتقال:
شترمرغ‌ها اغلب در ساعات بعد از ظهر و عصر تخم‌گذاری می‌کنند و تخم‌ها باید بلافاصله جمع‌آوری شوند. بهتراست جمع‌آوری تخم‌ها چند بار در روز و آخرین بار در هنگام غروب صورت گیرد. تخم‌های آشیانه اغلب توسط پرنده‌ها غلتانده و دچارآسیب شده گاهی توسط بعضی مولدین شکسته و خورده می‌شوند. در صورت باقی ماندن تخم د رآشیانه در هنگام شب، به دلیل سرد شدن محتویات تخم، باکتری‌ها به درون پوسته نفوذ کرده وموجب آلودگی تخم می‌گردند زیرا ضدعفونی تخم‌ها تأثیر بسیار کمی بر روی آلودگی‌های داخل داشته لذا جوجه‌درآوری تخم‌ها کاهش می‌یابد.
در صورت باقی ماندن تخم در آشیانه به مدت چند شبانه روز، تخم در معرض دماهای حداکثر و حداقل محیط قرار می‌گیرد بخصوص اگر در معرض تابش مستقیم خورشید باشد که نهایتاً موجب افزایش تلفات اولیه جنین می‌گردد.
شترمرغ‌ها بر خلاف طیورصنعتی در محیط باز پرورش داده می‌شوند بنابراین جمع‌آوری تخم باید با دست صورت گیرد. تخم‌ها برای جلوگیری از برخورد با یکدیگر باید در جعبه‌های حاوی اسفنج انتقال داده شوند. تخم‌هایی که از طبیعت و یا مزارع دارای سیستم باز جمع‌آوری می‌شوند معمولاً مقداری از رشد جنینی را طی کرده‌اند ، بنابراین باید در جمع‌آوری و انتقال آنها دقت خیلی بیشتری صورت گیرد چون جنین در حال رشد حساسیت بسیار بالایی دارد. در غیر اینصورت ممکن است تلفات جنینی تا حد زیادی افزایش یابد.
در هنگام جمع‌آوری باید مشخصات تخم‌ها بر روی پوسته ثبت گردد. شماره پن، شماره مرغ و یا سایر معیارهای شناسایی نظیر تاریخ تخم‌گذاری باید با مداد روی پوسته ثبت شوند تا جوجه‌درآوری آنها قابل بررسی و پیگیری باشد. کلیه اطلاعات مورد نیاز باید قبل از ضدعفونی و ذخیره سازی تخم‌ها در فرم های جوجه‌کشی ثبت گردند.
ضدعفونی:
تخم دارای چند مکانیزم دفاع طبیعی در برابر نفوذ و رشد عوامل عفونی می‌باشد. اولین عامل کوتیکول نام دارد. کوتیکول یک لایه موکوسی بر روی تخم می‌باشد که بلافاصله پس از تخم‌گذاری خشک می‌شود و منافذ پوسته را پوشانده و به عنوان عامل اصلی بازدارنده عوامل عفونی از نفوذ به داخل پوسته عمل می‌کند. عامل دوم منافذ پوسته‌اند. اکثر منافذ پوسته آنقدر کوچکند که امکان عبور عوامل عفونی را نمی‌دهند. البته بعضی منافذ درشت‌ترند و این امکان را می‌دهند. غشاهای پوسته سومین عامل دفاعی‌اند ولی عملکرد آن به عنوان سد فیزیکی در برابر عوامل عفونی ضعیف است.
تعدادی از ویتامین‌ها و مواد معدنی به پروتئین‌های سفیده باند می‌شوند و این پروتئین‌ها را از دسترس عوامل عفونی خارج می‌سازند. در پایان، جنین در حال رشد از ایمنی غیرفعال حاصل از ایمونوگلوبولین‌های زرده که جوجه را تا حدودی در برابر عوامل عفونی محافظت می‌کند نیز بهره می‌برد.
با وجود تمام موارد بالا، مهمترین وظیفه ما در قبال کاهش آلودگی تخم‌ها، تولید تخم‌های تمیز می‌باشد. از آنجاییکه آشیانه تخم‌گذاری شترمرغ تنها یک حفره کم عمق در گوشه‌ای از پن است رعایت موازین بهداشتی در مقایسه با طیور صنعتی که در سالن‌های بسته تخم‌گذاری می‌کنند سخت‌تر است. آَشیانه باید در حد امکان خشک و تمیز باشد و تخم‌ها فوراً جمع گردند. ریختن شن در کف آشیانه تا حد زیادی به تمیز ماندن آن کمک می‌کند، زه‌کشی مناسبی فراهم می‌کند و معمولاً توسط مولدین پذیرفته می‌شود. با رعایت تمام موارد همیشه مقداری خاک و کثیفی بر روی پوسته و بر روی منافذ دیده می‌شود.
روش‌های ضدعفونی تخم حتی در طیور صنعتی هنوز مورد بحث است. دستگاه‌های اتوماتیک شستشوی تخم هنوز در شترمرغ استفاده نمی‌شوند چرا که در شترمرغ تعداد تولید تخم بالا نیست. بنابراین در صورت انجام ضدعفونی این کار به صورت دستی انجام می‌گیرد. روش رایج این است که ابتدا آلودگی‌های ظاهری با کاغذ سمباده و یا روش شستشو با محلول‌های گرم حاوی هیپوکلریت سدیم ، کلرهگزین، ترکیبات چهارتایی آمونیوم یا ترکیبات فنلی تمیز و ضدعفونی می‌شوند.
این روش‌ها کوتیکول را از بین می‌برند و تخم را در برابر نفوذهای بعدی عوامل عفونی بی دفاع می‌کنند. مشخص شده که با استفاده از این روش‌ها معمولاً آمار آلودگی تخم‌های تمیز در مقایسه با تخم‌هایی که مورد ضدعفونی قرار نگرفته‌اند بیشتر است.
یکی از روش‌های پرطرفدار برای تمیز و ضدعفونی کردن تخم شترمرغ تمیز کردن دستی آلودگی‌های ظاهری به صورت خشک و سپس استفاده از روش دود دهی یا مه پاشی می‌باشد. تخم خشک به آرامی با استفاده از یک فرچه نرم کفش تمیز می‌شود تا قسمت اعظم گرد وخاک بخصوص از روی منافذ تمیز گردد بدون اینکه به غشای کوتیکول آسیب وارد شود. درصورتی که تخم مرطوب باشد و یا گل به آن چسبیده باشد ابتدا باید با یک سشوار خشک و سپس فرچه کشیده شود سطح تخم با یک لایه نازک از مواد ضدعفونی مورد استفاده در طیور صنعتی نظیر ترکیبات آمونیوم چهارتایی یا ترکیبات فنلی پوشش داده می‌شود.
این کار را می‌توان با اسپری دستی، آ‌روسل و یا مه‌پاشی انجام داد و اجازه داد تا تخم خشک شود. تخم سپس به اتاق نگهداری منتقل می‌شود. استفاده از گاز فرمالدئید جهت ضدعفونی هم برای دستگاه تنفس انسان و هم دام ها محرک و سرطانزا بوده و هم مخاطرات زیست محیطی به دنبال دارد. از آنجاییکه روش‌های جایگزین به راحتی در دسترس هستند، استفاده از گاز فرمالدئید توصیه نمی‌گردد.
ذخیره سازی:
نگهداری تخم‌ها قبل از جوجه‌کشی نقش بسیاری در کارآیی مدیریت جوجه‌کشی دارد. در صورت رعایت استانداردها، نگهداری تخم هیچگونه تأثیر منفی بر جوجه‌درآوری ندارد. حد آستانه رشد جنین طیور 20 درجه سانتیگراد (70 درجه فارنهایت ) است (یعنی در دمای بالاتر از 20 درجه سانتیگراد جنین شروع به رشد می‌کند). در صورتیکه تخم‌ها در دمای 20 درجه سانتیگراد یا بالاتر نگهداری شوند از روز دوم به بعد تلفات اولیه جنینی به شدت بالا می‌رود. تخم‌ها را در دمای 8/12 تا 3/18 درجه سانتیگراد(65-55 درجه فارنهایت ) می‌توان یک هفته ذخیره کرد، اما جوجه‌درآوری با افزایش زمان به دو هفته به صورت معناداری کاهش می‌یابد.
برای جلوگیری از خشک شدن تخم‌ها در طی دوره نگهداری باید رطوبت اتاق ذخیره تخم را روی 75% تنظیم کرد. تخم‌ها باید روی راک‌های فلزی در داخل کابینت یا اتاق نگهداری قرار داده شوند. درصورت مشابه بودن راک نگهداری تخم با راک‌های دستگاه جوجه‌کشی و نیز به منظور افزایش دقت در قرار گرفتن کیسه هوایی به سمت بالا می‌توان راک را مستقیماً از اتاق نگهداری به داخل دستگاه برد.
این کار از دستکاری بیش از حد تخم‌ها وضربه‌های احتمالی و نیز آلودگی جلوگیری می‌کند. کیسه هوایی را با استفاده از کندلر و تاباندن نور به انتهای تخم مشخص نمود ( برای جلوگیری از سرو ته قراردادن تخم در هنگام جابجایی باید روی کیسه هوایی را علامت زد). بعضی معتقدند که تخم‌ها را به صورت افقی نیز می‌توان نگهداری کرد. شواهد نشان می‌دهد که در طیور صنعتی نگهداری تخم به صورت کیسه هوایی به سمت بالا می‌تواند تا حدودی جوجه‌درآوری را کاهش دهد ولی از طرف دیگر رو به بالا کردن تخم‌هایی که افقی نگهداری شده اند خطر افزایش آلودگی را به دنبال دارد. تخم‌ها باید حداقل روزی دو بار چرخانده شوند. نگهداری تخم‌ها بیش از یک هفته به دلیل اثرات منفی بر جوجه‌درآوری توصیه نمی‌گردد.
باشگاه شترمرغ داران
در راستاي همكاري هر چه بيشتر ميان مزرعه‌داران و كارشناسان و افزايش تبادلات علمي و تجربي ميان آنها باشگاه شترمرغ‌داران با داشتن كادري مجرب جهت ارائه خدماتي همچون:
- اطلاع رساني و دعوت جهت شركت در سمينارهاي داخلي و بين المللي صنعت شترمرغ
- ارسال رايگان نشريه و كتب منتشره شركت
- ارائه آموزش‌هاي لازم در زمينه پرورش شترمرغ
- بهره مندي از خدمات فني و مشاوره‌اي شركت
- دريافت جيره‌هاي غذايي براساس دستورالعمل داخلي شركت
- تامين خوراك، مكمل هاي معدني و ويتامينه، مواد افزودني و دارو با تخفيف ويژه مختص اعضاء باشگاه
- اعلام زمان بندي مديريت اجرايي فارم و اعلام توصيه‌هاي لازم در اين زمينه
- بازديد از مزرعه به منظور رفع مشكلات و بهبود وضعيت فارم با تخفيف ويژه اعضاء در صورت درخواست عضو
- مشاوره رايگان در هنگام خريد و فروش پرنده
- پاسخگويي به مشكلات فارم با اعلام در ساعات تعيين شده توسط باشگاه
11-بهره گيري از نظرات كارشناسان مجرب در زمينه پرورش شترمرغ در كشور
عضو مي پذيرد. جهت اطلاع از نحوه عضويت در باشگاه به سايت www.ostrichrdi.com بخش باشگاه شترمرغ داران مراجعه نمائيد و يا با شماره تلفن 02144449588 تماس حاصل فرمائيد.
>>
دریافت فایل
<<